قرارداد اختیار معامله (Option Contract)

بیشتر فعالان بورس و بازارهای مالی تنها با خرید و فروش اوراق بهادار آشنا هستند. اما به غیر از این اوراق، اوراق و قراردادهای دیگری نیز وجود دارد که از جمله ی این ابزارهای پرکاربرد می توان به قراردادهای اختیار معامله اشاره نمود.

هر وقت شما با اراده خودتان، به طور مستقل و بدون اجبار، تصمیم به انجام کاری بگیرید، یعنی به صورت اختیاری عمل نموده اید.

ابزار های مالی متعددی برای مدیریت ریسک در بازارهای مالی وجود دارند که برخی از آن‌ها اختیاری و برخی دیگر اجباری هستند.

برای مثال، قراردادهای آتی از جمله ابزارهای مالی از نوع اجباری هستند، به این معنی که متعهد این قراردادها باید در تاریخ معین به تعهدات خود عمل نماید، حتی اگر به ضررش باشد.

برای رفع این مشکل قراردادهایی طراحی شده که در آن پایبند بودن به مفاد قرارداد اجباری نباشد، یعنی با استفاده از این نوع قراردادها می‌توانید در تاریخ سررسید، بازار را از تمامی جهات بررسی نمایید و اگر به نفعتان بود به تعهدات خود عمل نمایید.

با بررسی میان ابزارهای مالی موجود می توان فهمید که قراردادهای اختیار معامله نسبت به سایر ابزارها از امکانات بیشتری برخوردار هستند، اختیار معامله از ابزارهای مشتقه به حساب می آید، اوراق مشتقه اوراقی هستند که ارزش خود را از یک دارایی دیگر می گیرند، در واقع این اوراق خود ارزش خاصی ندارند و ارزش خود را از سهام، اوراق قرضه، ارز، کالا و... می گیرند.

 در ادامه به معرفی این اوراق می پردازیم و در این مقاله سعی گردیده به شکل ساده و خلاصه به معرفی این نهاد و بررسی خصوصیات و کارکرد آن ب‍‍‍‍‍‍‍‍پردازیم.

پیشنهاد مطالعه: فارکس

مفهوم قرارداد اختیار معامله

قرارداد اختیار معامله (option contract) قراردادی بین خریدار و فروشنده است که براساس آن  خریدار حق (نه الزام و تعهد) دارد که مقدار معینی از دارایی مندرج در قرارداد را با قیمت معین، قبل از تاریخ تعیین شده و یا در تاریخ معین بخرد یا بفروشد.

در این معامله خریدار اختیار معامله، در ازای پرداخت مبلغ معینی، حق خرید یا فروش دارایی مندرج در قرارداد را در زمان مشخصی با قیمتی که هنگام بستن قرارداد تعیین شده است، به دست می آورد.

از طرف دیگر، فروشنده قرارداد اختیار معامله، در مقابل اعطای این حق به خریدار با دریافت مبلغ معینی در هنگام عقد قرارداد، بر اساس مفاد قرارداد، آماده خرید یا فروش دارایی مذکور است.

چنانکه از تعریف فوق پیداست، دارنده قرارداد (خریدار) در اعمال حق خود مختار است و هیچ تعهد و الزامی ندارد و در صورت صرف نظر از اجرای قرارداد، تنها مبلغی را که در ازای این حق پرداخته است از دست می دهد، در مقابل، فروشنده در صورت تمایل خریدار مجبور به اجرای مفاد قرارداد است.

مفهوم اختیار در معامله یکی از پیچیده ترین مفاهیم در بازار سرمایه است، اما جالب است بدانید که ما در زندگی روزمره از این مفهوم بسیار استفاده می کنیم، در واقع مفهوم اصلی اختیار معامله این است که در زمان حال، ابهامات آینده را پیش بینی کرده و آنها را ارزش گذاری می کنیم.

پیشنهاد مشاهده: دوره فارکس

 با یک مثال ساده، این مفهوم را به شکل ساده ای توضیح می دهیم.

بیشتر هتل ها این امکان را برای مشتریان فراهم می کنند که با پرداخت مبلغ معینی، امکانات مورد نظر خود را برای مدت زمان معینی رزرو کنند، در این حالت شما خیالتان راحت است که هتل همیشه جایی برای شما خالی می گذارد، در صورتی که از امکانات استفاده ننمایید، پول پرداخت شده در اختیار هتل است و شما حقی نسبت به آن ندارید.

اجاره پرواز چارتر، قرارداد بیمه عمر یا شخص ثالث همگی نوعی اختیار معامله هستند.

مشاهده بیشتر: سرمایه گذاری در فارکس

انواع اختیار معامله

اختیار معامله به دو نوع کلی، اختیار خرید و اختیار فروش تقسیم می شود:

۱- اختیار خرید (call option)

این نوع اختیار به خریدار این حق را می دهد که در زمان مشخص در ازای پرداخت مبلغ معین، مقدار مشخصی از یک دارایی مانند سهام، اوراق قرضه، کالا و... را از فروشنده خریداری کند. کسانی به سراغ قرارداد اختیار خرید می روند که منتظر افزایش قیمت دارایی هستند و میخواهند از این طریق به سود برسند.

۲- اختیار فروش (put option)

این نوع اختیار به خریدار این حق را می دهد که در زمان مشخص در ازای پرداخت مبلغ معین، مقدار مشخصی از یک دارایی را به فروشنده بفروشد، در این حالت درست برعکس قراردادهای اختیار خرید، صاحب قرارداد امیدوار به کاهش قیمت ها است.

پیشنهاد مطالعه: نحوه معامله در بازار فارکس

ارکان قرارداد اختیار معامله

با توجه به مطالب ذکر شده، قراردادهای اختیار دارای ۴ اصل هستند:

۱- نوع اختیار معامله (call or put option): به این معنی که باید مشخص باشد که اختیار خرید است یا اختیار فروش.

۲- زمان سررسید (expiration date): بازه زمانی ای است که خریدار قرارداد اختیار می‌تواند از حق خرید یا فروش خود استفاده نماید.

۳- قیمت اعمال (strike price): قیمتی است که در آینده و زمان سررسید، خرید یا فروش بر مبنای آن صورت می گیرد، این مبلغ در سررسید قرارداد و هنگام استفاده از اختیار باید پرداخت شود.

۴- قیمت اختیار(premium price): قیمت اختیار همان مبلغی است که خریدار در ابتدا بابت حق اختیار پرداخت می کند.

مشاهده بیشتر: ورود به فارکس

اقسام موقعیت های قرارداد اختیار معامله

با توجه به آنچه درباره تعریف، ارکان و انواع قرارداد اختیار گفته شد، در هر قرارداد اختیار ممکن است یکی از ۴ موقعیت ذیل وجود داشته باشد:

۱- خرید اختیار خرید؛ در این حالت خریدار قرارداد حق دارد مقدار مشخصی از دارایی مبنا را، به قیمت مشخص، در تاریخ معین که در قرارداد درج شده، خریداری نماید، در این حالت، خریدار در صورت افزایش قیمت ها تا زمان سر رسید سود خواهد برد.

۲- فروش اختیار خرید؛ در این موقعیت، فروشنده اختیار موظف به فروش مقدار مشخصی از دارایی مبنا، به قیمت مشخص، در تاریخ معین درج شده در قرارداد است، در این حالت، دارنده این موقعیت در صورت کاهش قیمت ها سود خواهد برد.

۳- خرید اختیار فروش؛ در این نوع از قرارداد، خریدار قرارداد حق دارد مقدار مشخصی از دارایی مبنا را به قیمت مشخص و در تاریخ معین که در قرارداد درج شده بفروشد، در این حالت، خریدار در صورتی که قیمت دارایی پایه در تاریخ سررسید کمتر از قیمت اعمال باشد سود خواهد برد.

۴- فروش اختیار فروش؛ در این حالت، فروشنده اختیار فروش، تعهد می نماید که تعداد مشخصی از دارایی پایه را، به مبلغ مشخص و در تاریخ معین از خریدار این اختیار بخرد،  دارنده زمانی سود خواهد برد که قیمت ها در تاریخ سررسید بالاتر یا مساوی با قیمت اعمال باشد و در نتیجه خریدار این موقعیت از اعمال حق اختیار خود صرف نظر کند.

بنابر مطالب فوق، در معاملات اختیار با دو گروه خریداران و فروشندگان روبرو هستیم.

افرادی که قرارداد اختیار معامله را میخرند خریدار و کسانی که آن را می فروشند، فروشنده نام دارند.

سود خریداران اختیار معامله نامحدود و در مقابل، میزان زیان آن‌ها  به مقدار مبلغی است که در ابتدا برای خرید حق اختیار پرداخت کرده اند. سود فروشندگان اختیار معامله محدود و به میزان مبلغی است که در ابتدا برای خرید حق اختیار دریافت کرده اند، اما در صورت پیشبینی نادرست آینده بازار، ضرر آن‌ها می‌تواند بسیار باشد.

در حقیقت اصلی ترین تفاوت میان خریداران و فروشندگان این است که خریداران حق خرید و حق فروش ( خریداران) اجباری ندارند که خرید یا فروش انجام بدهند. آنها می توانند اگر بخواهند از حقوق خود استفاده نمایند. همین امر ریسک خریداران اختیار معامله را محدود می کند؛ به این صورت که بیشترین ضرری که ممکن است متوجه آن‌ها باشد، از دست دادن حق اجرت اختیار معامله، یعنی همان مبلغی است که در ابتدا برای خرید حق اختیار پرداخت کرده اند. اما فروشندگان حق خرید و حق فروش ( فروشندگان) مجبور هستند بخرند یا بفروشند،  و این به آن معناست که فروشنده حق اختیار معامله ریسک نامحدود دارد و ممکن است خیلی بیشتر از قیمت اجرت اختیار معامله را از دست بدهد.

مشاهده بیشتر: استراتژی فارکس

برای درک بهتر اختیار معامله، به مثال زیر توجه کنید؛

فرض کنید نماد شرکتی امروز ۱۰۰۰ تومان باشد. شخص الف با بستن قرارداد ۳ ماهه این سهم را خریداری می کند و بابت هر سهم ۱۰۰ تومان پرداخت میکند( مبلغ ۱۰۰ تومان بابت سررسید قرارداد اختیار معامله است). حال با گذشت ۳ ماه، قیمت نماد شرکت ۱۷۰۰ تومان شده است. با احتساب پرداخت ۱۰۰ تومان برای سررسید قرارداد اختیار معامله، پرداختی شخص الف برای هر سهم ۱۰۰ تومان بوده و سود  این شخص به ازای هر سهم ۶۰۰ تومان می باشد. حال فرض کنید،  به جای روند مثبت و رشد نماد شرکت ،  روند منفی و ریزشی در پیش گرفته و در طول این ۳ ماه، ارزش هر سهم از ۱۰۰۰ تومان به ۵۰۰ تومان رسیده است. در این صورت شخص الف باید به خاطر قراردادی که ۳ ماه پیش منعقد شده، دوباره ۱۰۰ تومان پرداخت کند. اما چون سهام روند منفی و ریزشی داشته است،  این شخص می تواند قرارداد اختیار معامله را فسخ کند و فقط همان مبلغ سررسید (۱۰۰ تومان) را پرداخت کند.

پیشنهاد ویژه: آموزش اقتصاد کلان

 انواع اختیار معامله سبک اعمال

اختیار معامله ها از نظر سبک اعمال به دو دسته کلی تقسیم می شوند:

۱- اختیار معامله اروپایی؛ اختیار معامله هایی هستند که اعمال آن ها فقط در سررسید مقرر شده صورت می پذیرد و خریدار اختیار معامله هیچ گاه قبل از زمان سررسید مجاز به استفاده از اختیار معامله خود نمی باشد.

 در بورس کالای ایران معمولا این نوع قرارداد های اختیار معامله استفاده می شود، این اوراق برای خریدار در حکم بیمه نامه هستند و او نمی تواند حق خود را به دیگری واگذار کند.

۲- اختیار معامله امریکایی؛ تفاوتی که این نوع اختیار با سبک اروپایی دارد در زمان مجاز برای اعمال این اختیار است، در این نوع سبک، برخلاف سبک اروپایی، اختیار معامله در هر تاریخی قبل از زمان سررسید قابل اعمال است.

مشاهده بیشتر: آموزش پیشرفته فارکس

وضعیت اختیار معامله از لحاظ بازدهی (سود و زیان)

 ۱- اختیار معامله در سود (In the money)؛ اگر چنانچه فرد خریدار با اعمال حق اختیار در معامله به سود برسد، در این حالت گفته می شود که اختیار معامله در سود است.

۲- اختیار معامله بی تفاوت (At the money)؛ زمانی اختیار معامله را بی تفاوت می نامیم که فرد خریدار با اعمال آن نه به سودی برسد و نه زیان کند.

۳- اختیار معامله در زیان (Out of the money)؛ چنانچه خریدار با اعمال اختیار در معامله زیان کند، آن را اختیار معامله در زیان می نامیم.

مشاهده بیشتر: بهترین بروکر فارکس

به طور کلی وضعیت بازدهی اختیار معامله خرید و فروش، برای دارنده را می توان به شکل زیر بیان نمود:

تفاوت قراردادهای اختیار معامله با قراردادهای آتی

همانطور که اشاره کردیم، قرارداد اختیار معامله اختیاری قانونی است که مطابق آن به خریدار حق خرید یا فروش کالای مورد معامله، در تاریخ معین، با قیمتی مشخص و از پیش تعیین شده داده می شود، اما در قراردادهای آتی خریدار متعهد می شود یک کالای مشخص شده را در تاریخ مشخص، با قیمت معین از فروشنده کالا خریداری نماید.

به زبان ساده تر می‌توان گفت که در قرارداد اختیار معامله خریدار، اختیار یک معامله را خریداری میکند، اما در قراردادهای آتی، خریدار و فروشنده برای مبادله‌ی یک کالا متعهد می شوند.

پیشنهاد مطالعه: مقایسه بازار فارکس و ارز دیجیتال

از دیگر تفاوت های قرارداد اختیار معامله با قراردادهای آتی می توان به موارد زیر اشاره نمود:

مزایای قراردادهای اختیار معامله

ازجمله فواید قراردادهای اختیار معامله می توان به موارد زیر اشاره نمود:

• تطبیق پذیری ؛ یکی از فواید مهم قرارداد اختیار معامله، تطبیق پذیری و توانایی آن برای ارتباط برقرار کردن با دارایی های سنتی مانند سهام است. این ویژگی به شما این امکان را می دهد که موقعیت خود را طبق شرایطی که ممکن است در بازار اتفاق بیفتد، تنظیم کنید. برای مثال، می توانیم از اختیار معامله به عنوان سپر دفاعی در برابر بازار بورس در حال سقوط استفاده کنیم تا ضرر سقوط سهام را کاهش دهیم.

•  کاهش ریسک؛ همانطور که اشاره کردیم، اختیار معامله این امکان را به ما می دهد که با پیش بینی اتفاقات آینده، ابهام را به حداقل برسانیم. در اختیار معامله خریدار، فقط به میزان هزینه ای که برای خرید حق اختیار پرداخت کرده است، متضرر می شود.

• کسب درآمد؛ سرمایه گذار می‌تواند با فروش قرارداد اختیار معامله سهام، درآمد خود را تنها به بازدهی سهام و سود تقسیمی محدود ننماید. فروش اختیار معامله سهام متعلق به سرمایه گذار یا سهامی که قصد خرید آن را دارد، یکی از ساده ترین راهبردهای معاملاتی است.
• کسب سود بیشتر با نقدینگی کمتر؛ آورده اولیه خریدار در قراردادهای اختیار معامله، همان مبلغ اختیار معامله است، اما در صورتی که خریدار سود کند، ارزش سود وی چندین برابر آورده اولیه خواهد بود، و اگر ضرر کند، فقط به میزان آورده اولیه زیان خواهد دید.

مشاهده بیشتر: انواع نمودار در تحلیل تکنیکال

سخن آخر

قراردادهای اختیار معامله از جمله مهمترین ابزار های مشتقه در بازار بورس کالا و اوراق بهادار به شمار می روند و طیف جدیدی از معاملات در بازار بورس  این روزها را شامل می شوند.  

ممکن است یک شخص مبتدی که سرمایه چندانی ندارد، اختیار معامله را نوعی معجزه در بازار های مالی بداند و جذب آن شود.

به دلیل پرداخت مبلغ کمی به عنوان  مبلغ قرارداد اختیار معامله، سود خوبی را بدست می آورده و در صورت متضرر شدن، درصد ناچیزی از سرمایه دچار زیان می شود، اما این بازار نیز مانند سایر بازار های مالی پیچیدگی های خود را دارد، علاقمندان به سرمایه گذاری در این حوزه، باید توانایی خوبی در پیش بینی آینده بازار و تحلیل درست و دقیقی از اتفاقات بازار سرمایه داشته باشند.

در حقیقت، قرارداد اختیار معامله بر اساس پیش بینی آینده بازار توسط تحلیل گران به وجود آمده است و سرمایه گذاری در آنها آنچنان ساده نیست.

بهترین زمانی که شما می توانید از قراردادهای اختیار معامله استفاده کنید، زمانی است که شما به درک درستی از بازار بورس رسیده باشید. همینطور، روش های انواع تحلیل را فراگرفته باشید و بدون هیچ ترسی معاملات خود را انجام دهید.

پیشنهاد مطالعه: روانشناسی بازارهای مالی

 

پرسش های متداول

۱- سود و زیان معاملات اختیار چگونه محاسبه می شود؟آیا همانند معاملات قراردادهای آتی، در پایان هر روز معاملاتی به مشتریان سود و زیان تعلق می گیرد؟

سود و زیان روزانه در قراردادهای اختیار معامله وجود ندارد، تنها در زمان خرید و فروش اختیار، قیمت اختیار از حساب خریدار کسر و به حساب فروشنده واریز می گردد، می دانیم به مبلغی که خریدار اختیار پرداخته و فروشنده اختیار دریافت می کند، قیمت اختیار گفته می شود. خریداران و فروشندگان برای انجام معامله، این قیمت را در سامانه ثبت می نمایند، لذا این قیمت معاملاتی است که در پایان روز معاملاتی از حساب عملیاتی خریدار برداشت و به حساب عملیاتی فروشنده اختیار واریز می گردد، سود و زیان در قراردادهای اختیار معامله اروپایی در سررسید قرارداد و با توجه به قیمت نقدی تحقق خواهد یافت.

۲- قراردادهای اختیار به معامله به چه طریقی قابل معامله هستند؟

قراردادهای اختیار به معامله را می توان از طریق کارگزاری هایی که مجوز انجام معاملات آن را دارند معامله کرد. در حال حاضر بیشتر معاملات اختیار به معامله از طریق سامانه های معاملاتی آنلاین کارگزاری ها انجام می شود.

۳- چگونه می توان نمادهای اختیار معامله را تشخیص داد؟

نماد های اختیار خرید با حرف ض و نمادهای اختیار فروش با حرف ط اغاز می شوند و سپس ۳ حرف از نماد در ادامه آن قرار می گیرد.