تاریخچه فارکس| بازار فارکس از کجا و چگونه آغاز شد؟

• Jun 13 2022

تاریخ، چشم اندازی رو به آینده است به همین خاطر دانستن تاریخچه فارکس، برای پیش بینی رویدادهای آینده به ما کمک خواهد کرد.

بازار تبادل ارزهای خارجی که به آن فارکس (Forex) گفته می‌شود، محلی برای تبادل ارزهای رایج در دنیاست. این بازار، بیشترین میزان نقد شوندگی را در میان سایر بازارهای مالی دارد و اشخاص و کمپانی‌های بزرگی در آن مشغول به فعالیت هستند. اکثر افراد تاریخچه بازار فارکس را مربوط به دهه ۹۰ میلادی می‌دانند اما فارکس بسیار پیشتر از آن وجود داشته است.

در ادامه مقاله با همراه باشید تا پیشینه فارکس را در طول زمان شرح دهیم.

بررسی تاریخچه پول و پیدایش فارکس

در این قسمت برای بررسی تاریخچه فارکس در تاریخ به عقب برمی‌گردیم تا ببینیم تجارت از زمان گذشته تا به حال چه تغییراتی کرده است.

تجارت کالا به کالا در ۶۰۰۰ سال قبل از میلاد

شاید بد نباشد برای بررسی تاریخچه بازار فارکس به ۶۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح برگردیم. در آن زمان پولی به شکل امروزی وجود نداشت اما در عوض مردم با تجارت کالا به کالا امور خود را می‌گذراندند. قبایل بین النهرین اولین کسانی بودند که سیستم مبادله کالا به کالا را به وجود آوردند.

پیشنهاد مطالعه: اخبار فارکس

ضرب سکه طلا در قرن ششم قبل از میلاد

هر چند طلا از زمان‌های قدیم و در عصر برنز برای تجارت استفاده می‌شد اما سکه‌های طلا در آن موقع ساخته نشده بودند. اولین سکه طلا در قرن ششم پیش از میلاد، در آناتولی تولید شد. همچنان شواهد تاریخی نشان می‌دهند، ضرب سکه در قرن یکم پیش از میلاد مسیح (سال ۲۵۹ قبل از میلاد) و در مصر باستان برای تجارت میان مردم رواج یافته است. با ضرب سکه مردم به جای مبادله کالا به کالا، می‌توانستند از سکه‌های طلا استفاده کرده و کالاهای مورد نیاز خود را بخرند.

سکه‌های طلا به دلیل ویژگی‌هایی مثل دوام، قابلیت تقسیم شدن، یکنواختی، قابلیت حمل آسان، محدودیت عرضه و مقبولیت در بین عامه مردم به پول رایج یا ارز تبدیل شدند و پس از مدتی این سکه‌ها یا ارزها در بین کشورهای مختلف مبادله می‌شدند. این سکه‌ها وزن‌های متفاوتی داشتند به همین علت اگر یک سکه یونانی وزن بیشتری نسبت به یک سکه مصری داشت، تاجران سکه‌های یونانی کمتری را با سکه‌های مصری بیشتری مبادله می‌کردند.

پیشنهاد مطالعه: نحوه معامله در بازار فارکس

تاسیس بانک‌های بین المللی در قرن ۱۵ میلادی

با پایان قرون وسطی، تبادل ارزها از طریق شبکه بانک‌های بین المللی آغاز شد. در قرن پانزدهم خانواده «مدیچی» در فلورانس به نمایندگی از تاجران پارچه، برای تسهیل فرآیند تجارت و مبادله ارزها، بانک‌هایی در کشورهای خارجی به وجود آوردند.

تبادل ارز در هلند در قرن ۱۷ و ۱۸ میلادی

در طول قرن ۱۷ و ۱۸ میلادی، در آمستردام بازاری شبیه به فارکس وجود داشت که محلی برای تبادل پول میان انگلستان و هلند بود.

اولین تجارت ارز به شکل مدرن در قرن ۱۹ میلادی

تجارت مدرن به شکلی که ما امروزه آن را می‌شناسیم در قرن ۱۹ میلادی به وجود آمد. در دهه ۱۸۵۰ میلادی در آمریکا شرکتی به نام «الکساندر براون و پسران» کار تبادل ارزهای خارجی را انجام می‌دادند و بعدها در دهه ۱۸۸۰ میلادی، شرکت‌های جدیدی به آن‌ها اضافه شد.

شکل گیری سیستم استاندارد طلا در دهه ۱۸۷۰ میلادی

شاید بتوان گفت بزرگترین اتفاق در تاریخ تجارت ارز در دهه ۱۸۷۰ میلادی زمانی که سیستم استاندارد پولی بر مبنای طلا شکل گرفت، رخ داد. این استاندارد به این معنی بود که دولت‌ها توانایی بازخرید هر مقدار پول کاغذی که چاپ می‌کردند را تضمین می‌کردند. به این ترتیب پول کاغذی پشتوانه‌ای به اسم طلا پیدا کرد.

مشاهده بیشتر: ورود به فارکس

رشد ذخایر ارزی در جهان در اوایل دهه ۱۹۹۰ میلادی

در اوایل دهه ۱۹۰۰ میلادی، بازار ارز یا همان فارکس توسط طلا پشتیبانی می‌شد. در این زمان کشورها با تبادل ارز با یکدیگر تجارت می‌کردند چون می‌توانستند ارز یا پول کاغذی‌ را که دریافت می‌کردند به طلا تبدیل کنند. در فاصله سال‌های ۱۸۹۹ تا ۱۹۱۳ میلادی ذخایر ارزهای خارجی 10.8٪ افزایش یافت در حالی که در همین مدت ذخایر طلا حدود 6.3٪ افزایش پیدا کرد. تمایل بیشتر کشورها به نگه داری از ارزهای خارجی، اولین نشانه‌های تشکیل بازار فارکس بود.

 تا پایان سال ۱۹۱۳ تقریبا نیمی از مبادلات ارزی در دنیا به وسیله پوند استرلینگ انجام می‌شد اما با این وجود فقط دو بروکر یا کارگزار در لندن فعالیت می‌کردند. در عوض فعال‌ترین مراکز تجاری در پاریس، نیویورک و برلین بودند. طی این مدت همه چیز خوب پیش می‌رفت تا این که جنگ جهانی اول آغاز شد.

آغاز جنگ جهانی اول و منسوخ شدن سیستم استاندارد طلا

 با آغاز جنگ جهانی اول (۱۹۱۸-۱۹۱۴) کشورهای اروپایی مجبور شدند پول کاغذی بیشتری برای هزینه‌های ناشی از جنگ چاپ کنند، به همین دلیل بود که سیستم پولی بر مبنای طلا منسوخ شد. در سال ۱۹۲۸ تجارت ارزهای خارجی به بخش جدایی ناپذیری از عملکرد مالی شهرها تبدیل شد و در همین زمان بود که تجارت ارزها به شکل مدرن در لندن شروع شد.

مشاهده بیشتر: سرمایه گذاری در فارکس

شکل گیری قرارداد برتون وودز در سال ۱۹۴۴میلادی

 در اواخر جنگ جهانی دوم (۱۹۴۵-۱۹۳۹) اولین تحول عمده در بازار ارزهای خارجی با قرارداد «برتون وودز» رخ داد. آمریکا، بریتانیا و فرانسه در کنفرانس مالی و پولی سازمان ملل در برتون وودز گرد هم آمدند تا به هرج و مرج اقتصادی ناشی از جنگ پایان داده و یک نظم جدید اقتصادی را آغاز کنند. علت اصلی بستن این پیمان، ایجاد ثبات و احیای مجدد اقتصادهای بزرگ جهانی بود.

 ‌در این سیستم جدید، قرار بر این شد تا قیمت یک ارز خارجی نسبت به یک ارز دیگر ثابت باقی بماند. علاوه بر این نرخ ارز کشورهای خارجی نسبت به دلار آمریکا ثابت نگه داشته می‌شد. نرخ دلار آمریکا هم به طلا متصل شد چون آمریکا در آن زمان بیشترین ذخایر طلا در جهان را داشت. به همین دلیل بود که کشورهای خارجی با دلار معامله می‌کردند و به این ترتیب بود که دلار آمریکا به اندوخته ارزی جهانی تبدیل شد. بر اساس توافقنامه برتون وودز ارزها می‌توانستند فقط در محدوده 1±% از نرخ برابری ارزها نوسان داشته باشند.

اقتصاد اکثر کشورهای اروپایی در آن سال‌ها در رکود بود ولی آمریکا تنها کشوری بود که از آسیب‌های جنگ در امان مانده بود. با امضای پیمان برتون وودز در سال ۱۹۴۴ میلادی، دلار آمریکا که پس از سقوط بازار بورس در سال ۱۹۲۹ میلادی به یک ارز شکست خورده تبدیل شده بود، به ارز معیاری تبدیل شد که سایر ارزهای بین المللی با آن مقایسه می‌شدند. در این توافقنامه ارزش هر اونس طلا برابر با ۳۵ دلار در نظر گرفته شد.

مشاهده بیشتر: نحوه معامله در بازار فارکس

منسوخ شدن قرارداد برتون وودز در سال ۱۹۷۱ میلادی

در این سال‌ها هزینه‌های دولت آمریکا به تدریج بیشتر شد تا جایی که دیگر طلای کافی برای دلارهای در گردش آمریکا وجود نداشت. به همین دلیل بود که در سال ۱۹۷۱، ریچارد نیکسون رئیس جمهور آمریکا توافقنامه برتون وودز را لغو کرد و همین موضوع اولین جرقه‌ها برای ایجاد سیستم شناوری آزاد دلار آمریکا در برابر سایر ارزهای خارجی را زد.

شکل گیری توافقنامه اسمیتسونیان در پایان سال ۱۹۷۱میلادی

 پس از لغو قرارداد برتون وودز، در دسامبر سال ۱۹۷۱، توافقنامه اسمیتسونیان (Smithsonian Agreement) به وجود آمد. در این توافقنامه جدید، که شباهت زیادی با قرارداد برتون وودز داشت، ارزش دلار آمریکا نسبت به طلا کمتر در نظر گرفته شد. به عبارت دیگر هر اونس طلا در این قرارداد معادل ۳۸ دلار ثبت شد. همچنین امکان نوسان سایر ارزهای خارجی در برابر دلار بیشتر شد و در محدوده  ±%2.25 قرار گرفت.

شکل گیری قرارداد شناوری مشترک نرخ ارز اروپا در سال ۱۹۷۲ میلادی

در سال ۱۹۷۲، کشورهای اروپایی تصمیم گرفتند وابستگی ارز خود به دلار را از بین ببرند بنابراین کشورهای آلمان غربی، فرانسه، ایتالیا، هلند، بلژیک و لوکزامبورگ قرارداد جدیدی به نام شناوری مشترک نرخ ارز اروپا (European Joint Float) امضا کردند. بر طبق این قرارداد، نرخ ارزها در یک گروه نسبت به یکدیگر ثابت بود اما این ارزها با همدیگر می توانستند در برابر یک ارز دیگر براساس عرضه و تقاضا در بازار نوسان داشته باشند.

مشاهده بیشتر: بهترین سرمایه گذاری در سال ۱۴۰۱

منسوخ شدن قراردادهای اسمیتسونیان و شناوری مشترک نرخ ارز اروپا در سال ۱۹۷۳میلادی

هر دو قراردارد «اسمیتسونیان» و « شناوری مشترک نرخ ارز اروپا »، اشتباهات موجود در قرارداد برتون وودز را داشتند و در سال ۱۹۷۳ منسوخ شدند. این ناکارآمدی باعث بسته شدن بازارهای فارکس بین سال‌های ۱۹۷۲ و ۱۹۷۳ شد اما مدتی بعد سیستم شناوری آزاد ارزها رسما ایجاد شد.

شروع کار بازار فارکس به شکل امروزی آن در سال ۱۹۷۳ میلادی

طبق مطالعات تاریخچه فارکس در سال ۱۹۷۳، بازار فارکس به شکل مدرن آن شروع به کار کرد. در این زمان نرخ ارزها نسبت به یکدیگر شناور بود و دیگر هیچ دولتی سعی در کنترل و ثابت نگه داشتن این نرخ ها نمی‌کرد. در همین سال بود که کامپیوترها جایگزین تلفن و سیستم‌های قدیمی مظنه گیری قیمت در فارکس شدند.

افزایش ارزش دلار نسبت به سایر ارزها در سال ۱۹۸۰ میلادی

در اوایل دهه ۱۹۸۰ ارزش دلار نسبت به سایر ارزها افزایش زیادی پیدا کرده بود و همین باعث شد تا صادرات آمریکا دچار مشکل شود و در نتیجه تولید ناخالص داخلی آمریکا 3.5 درصد کاهش پیدا کرد. بنابراین آمریکا دچار رکود اقتصادی شد. برای همین دولتمردان آمریکایی تصمیم گرفتند نرخ بهره را افزایش دهند. با افزایش نرخ بهره، ارزش دلار آمریکا بیشتر شد. این افزایش ارزش دلار، کشورهای جهان سومی را دچار مشکل کرد چرا که  دیگر توان رقابت با محصولات خارجی را نداشتند.

مشاهده بیشتر: مدیریت سرمایه در بازارهای جهانی و فارکس

شکل گیری قرارداد پلازا در سال ۱۹۸۵میلادی

در سال ۱۹۸۵ میلادی، کشورهای G5 (آمریکا، بریتانیا، فرانسه، آلمان غربی و ژاپن) جلسه‌ای را در هتل پلازا در نیویورک برقرار کردند و تحت قراردادی به عنوان پیمان «پلازا» (Plaza Accord) از بیشتر شدن ارزش ارزهای غیردلاری حمایت کردند و همین جا بود که ارزش دلار سقوط کرد. طولی نکشید که معامله گران به پتانسیل‌های موجود در این سیستم جدید تبادل ارز پی بردند. قرار بر این بود که ارزها بدون دخالت دولت‌ها نسبت به یکدیگر نوسان داشته باشند. به این ترتیب حتی با دخالت دولت‌ها در نرخ ارزها همچنان نوسان میان آن‌ها وجود داشت و هر جا که نوسان بود، سود هم بود. در همین سال‌ها بود که فارکس به شکل تقریبی و در قالب یک شبکه الکترونیکی قبل از پیدایش اینترنت گسترش بیشتری پیدا کرد.

تجارت اینترنتی در تاریخچه فارکس در دهه ۱۹۹۰ میلادی

در دهه ۱۹۹۰ میلادی به علت گسترش اینترنت، بازارهای ارز به سرعت رشد کردند. به این ترتیب هر کسی که در خانه نشسته بود می‌توانست به راحتی با فشردن یک دکمه، به آخرین قیمت‌ها دسترسی داشته باشد. قیمت‌هایی که به دست آوردنشان تنها چند سال قبل از آن به ارتشی از تاجران، دلالان و تماس‌های تلفنی نیاز داشت.

در این سال‌ها همه چیز در بازار فارکس تغییر کرد. ارزهایی که قبلا اجازه ظهور در بازار ارزها را نداشتند، قابلیت معامله در بازار را پیدا کردند. بازارهای نوظهوری در جنوب شرقی آسیا شکوفا شدند و توانستند با عرضه ارز کشور خود در بازار فارکس، سرمایه ی زیادی را برای خود فراهم کنند. اسپرد یا تفاوت قیمت خرید و فروش در ارزها با توجه به افزایش رقابت آنلاین بین شرکت کنندگان در فارکس، کاهش پیدا کرد.

پیشنهاد مطالعه: آموزش اسپرد

در همین سال‌ها بود که بانک‌ها، پلتفرم‌هایی ایجاد کردند تا مظنه قیمت به صورت لحظه‌ای در اختیار مشتریانشان قرار گیرد. بنابراین در بازار نوظهور فارکس، سرمایه گذارانی که مبالغ هنگفتی داشتند می‌توانستند با همان سیستم‌های ارتباطی الکترونیک که بانک‌های بین المللی در آن به تجارت ارز مشغول بودند، کار کنند و دسترسی همه افراد به فارکس از طریق یک سیستم واحد صورت می‌گرفت.

بیشتر تجارت ارز در فارکس توسط بانک‌ها انجام می‌شد اما افراد عادی و تریدرها هم به این بازار علاقه‌مند شده بودند ولی سرمایه آن‌ها در مقابل سرمایه بانک‌ها بسیار کوچک بود. بنابراین باید راهی پیدا می‌شد تا این افراد هم بتوانند از نوسانات قیمت در فارکس سود کنند. در همین زمان پلتفرم‌های معاملاتی مبتنی بر اینترنت برای دسترسی تریدرها و افراد شخصی به بازار فارکس به وجود آمد.

دسترسی افراد عادی به بازار فارکس

گسترش اینترنت، انجام معاملات در فارکس را بسیار راحت کرده بود و علاقه مردم عادی و تریدرها روز به روز نسبت به این بازار بیشتر می‌شد. در بازار بزرگ فارکس که از آن با عنوان بازار بین بانکی هم نام می‌برند، حجم استاندارد معامله یک میلیون واحد است. طبیعتا افراد عادی نمی‌توانستند با این حجم زیاد، در فارکس معامله کنند. در تاریخچه فارکس همین جا بود که بروکرها یا کارگزاران خرده فروشی فارکس پا پیش گذاشتند و باعث شدند تا افراد عادی هم بتوانند با حجم‌هایی به اندازه 1000 واحد هم در این بازار به خرید و فروش ارزها بپردازند.

مشاهده بیشتر: آموزش جامع فارکس

کارگزاران خُرده فروشی فارکس

بانگاهی به تاریخچه فارکسدر می‌یابیم در گذشته فقط سرمایه داران بزرگ، بانک‌ها و صندوق‌های مالی با سرمایه زیاد می‌توانستند به تجارت ارز در فارکس بپردازند اما امروزه به لطف کارگزاران یا بروکرهای خُرده فروشِ فارکس، امکان تجارت در این بازار حتی با سرمایه کم برای همگان فراهم شده است. شما به راحتی می‌توانید در خانه خود بنشینید و یکی از بروکرهای فارکس را برای سرمایه گذاری در این بازار انتخاب کنید اما بهتر است پیش از انتخاب بروکر، با انواع کارگزاران فارکس آشنا شوید. این کارگزاران در تاریخچه فارکس به دو دسته تقسیم می‌شوند:

1. سازندگان بازار (Market makers)
2. شبکه ارتباطات الکترونیکی یا ECN (Electronic Communications Networks)

سازندگان بازار

بروکرهای سازنده بازار یا مارکت میکرها (بازارسازها) همان طور که از اسم آن‌ها مشخص است، قیمت خرید و فروش را خودشان تعیین می‌کنند.

فرض کنید می‌خواهید به انگلستان بروید. بنابراین باید دلارهای (به احتمال زیاد قبلا ریال خود را به دلار تبدیل کرده‌اید!) خود را به پوند تبدیل کنید. بنابراین باید نرخ تبادل میان دلار و پوند را بدانید. فرض را بر این می‌گیریم که شما 100 دلار دارید و در بدو ورود به انگلستان می‌خواهید آن‌ها را به پوند تبدیل کنید. نرخ تبادل در جفت ارز GBP/USD در لحظه ورود شما 1.2310 است. (قیمت خرید) یعنی 100 دلار شما معادل 123.1 است. بنابراین شما 123.1 پوند خواهید داشت. اما اگر کس دیگری در همان لحظه قصد تبدیل پوند به دلار را داشته باشد با نرخ 1.2305 رو به رو می‌شود. (قیمت فروش) بنابراین اسپرد که همان تفاوت قیمت خرید و فروش است در این مثال برابر با 0.0005 است.

با این مثال می‌توان فهمید که همین تفاوت بین قیمت خرید و فروش است که نصیب مارکت میکرها می‌شود. شاید فکر کنید این سود کمی است اما اگر آن را در میلیون‌ها تراکنشی که در طی یک روز انجام می‌شود، ضرب کنید می‌بینید که این رقم بسیار بزرگ است.

پیشنهاد مطالعه: انواع بروکر فارکس

دلیل اهمیت سازندگان بازار در فارکس چیست؟

سازندگان بازار، قراردادهای بزرگ با حجم بالا را از عمده فروشان می‌گیرند و آن را به قطعات کوچک تبدیل می‌کنند. در واقع اگر بروکرهای سازنده بازار نبودند افراد عادی مثل من و شما نمی‌توانستند در فارکس، خرید و فروش کنند.

شبکه ارتباطات الکترونیکی

به پلتفرمی که قیمت‌های خرید و فروش مشتریان در فارکس را به صورت خودکار با یکدیگر مطابقت می‌دهد، شبکه ارتباط الکترونیکی گفته می‌شود. در این شبکه، قیمت‌ها توسط بانک‌ها، سازندگان بازار و سایر مشتریانی که به شبکه ECN‌ وصل هستند، فراهم می‌شود. بنابراین هر زمان که سفارش خرید و فروش خاصی انجام می‌شود، این سفارش با بهترین قیمت‌های خرید یا فروش هماهنگ می‌شود.

مهم‌ترین ویژگی این شبکه در این است که معامله گران می‌توانند قیمت‌های مورد نظرشان را خودشان تعیین کنند بنابراین بروکرهای ECN که این شبکه را در اختیار مشتریان قرار می‌دهند، اسپرد و کمیسیون کمتری نسبت به سایر بروکرها دارند.

نکته: دقت کنید که منظور از بروکر در اینجا فراهم کنندگان معاملات خُرد در فارکس است.

مشاهده بیشتر: بهترین بروکر فارکس

بازار فارکس در زمان معاصر

فارکس، بازاری بین المللی است که مکان خاصی برای آن وجود ندارد و معاملات ارز در این بازار از طریق یک شبکه به هم پیوسته OTC صورت می‌گیرد اما OTC مخفف چیست؟

OTC مخفف عبارت Over the counter و به معنای خارج از بورس یا فرابورس است. مبادلات ارزی در فارکس خارج از بورس که محلی متمرکز است صورت می‌گیرد. به زبان ساده یعنی همه تراکنش‌ها در بازار فارکس از طریق شبکه‌های کامپیوتری در بین معامله گران در سرتاسر جهان انجام می‌شوند نه در یک بورس خاص با یک مکان مشخص.

تاریخچه فارکس در ایران

با پایان دهه ۹۰ میلادی معامله گری در فارکس در اکثر کشورها رواج یافت. در ایران هم در اواخر سال ۱۳۸۶ به تعداد علاقه مندان به فارکس افزوده شد (البته سال‌ها پیش از این تاریخ هم فعالان حرفه‌ای بازار سرمایه در ایران فعالیت می‌کردند) و به تدریج خرید و فروش ارزها از طریق این بازار بیشتر شد. سالانه افراد زیادی در ایران در این بازار سرمایه گذاری کرده و با استفاده از آموزش‌های تخصصی و حساب‌های اسلامی موجود در فارکس، به کسب سود در این بازار می‌پردازند.

در بررسی تاریخچه فارکس با سیر تجارت از آغاز تا زمان معاصر آشنا شدیم. اولین تجارت‌ها در جهان به صورت کالا به کالا و بعدها به شکل مبادلات سکه و در نهایت به شکل امروزی آن یعنی مبادلات ارزی تبدیل شده است. هر چند بازار فارکس به طور رسمی در سال 1973 میلادی با شناوری نرخ ارزها به وجود آمد اما مبادلات ارزی یا پولی تاریخچه‌ای به قدمت قرن 15 میلادی دارد. در پایان می‌توان گفت بازار فارکس در زمان معاصر هم در حال رشد است به طوری که هم اکنون به عنوان بزرگترین بازار مالی در جهان شناخته می‌شود.

سوالات متداول

۱- قدمت بازار فارکس چقدر است؟

در تاریخچه فارکس مبادلات ارزی از زمان‌های باستان و به شکل مبادله سکه وجود داشته است. در قرن ۱۵ میلادی اولین مبادلات ارزی و در نهایت در سال ۱۹۷۳، بازار فارکس به شکل امروزی آن شکل گرفت.

۲- چند نوع بروکر در فارکس وجود دارد؟

بروکرها یا ارائه کنندگان معاملات خُرد در فارکس به دو نوع سازندگان بازار و ECN تقسیم بندی می‌شوند.

۳- بازار OTC چیست؟

بازار OTC، به معنای بازار خارج از بورس و غیرمتمرکز است و محل مشخصی برای آن وجود ندارد.