بهره وری (Productivity) در اقتصاد نسبت میان محصولات تولید شده با سرمایه انسانی، سرمایه فیزیکی و یا کل عواملی که در تولید دخیل بوده‌اند، است. به زبان ساده، بهره وری در اقتصاد به ما می‌گوید که با مجموعه‌ای از عوامل تولید (شامل مواد مورد نیاز و نیروی کار) می‌توان چه مقدار محصول (شامل کالاها و خدمات نهایی) تولید کرد.
در ادامه با ذکر مثال و به زبان ساده، مفهوم بهره وری در اقتصاد را به طور کامل شرح خواهیم داد.
در پاسخ به پرسشِ بهره وری چیست با مثال، جواب ساده‌ای خواهیم داد.
فرض کنید کشتی‌ای که شما به قصد تفریح سوار آن شده‌اید، غرق شده و شما تنها فرد نجات یافته هستید که باید به تنهایی در یک جزیره دورافتاده به زندگی خود ادامه دهید. در این شرایط شما باید:
در این حالت شما یک اقتصاد کوچک برای خود ساخته‌اید و اگر در آن انجام فعالیت‌های آن (صید ماهی و ...) موفق باشید، زندگی خوبی خواهید داشت و اگر ناموفق باشید زندگی بدی تجربه خواهید کرد. بنابراین می‌توان گفت بهره وری در اقتصاد به معنای مقدار کالاها و خدماتی است که یک کارگر در هر ساعت تولید می‌کند.
اگر شما بتوانید مکان مناسبی برای صید ماهی پیدا کرده و در یک ساعت ماهی بیشتری بگیرید، غذای بیشتری خواهید داشت و می‌توانید زمان بیشتری را صرف تولید سایر کالاها و لذت بردن از آنها کنید. بنابراین می‌توان گفت:
در این مثال بهره وری را به شکل کارآمدیِ نیروی کار تعریف کردیم اما این تمام ماجرا نیست.
عوامل موثر بر بهره وری در اقتصاد را می‌توان به ۴ دسته تقسیم بندی کرد:
با استفاده از این ۴ عامل می‌توان به اندازه گیری بهره وری در اقتصاد پرداخت. در ادامه با استفاده از مثال جزیره دورافتاده و مثال‌های دیگر به توضیح این چهار عامل خواهیم پرداخت.
۱- نقش سرمایه فیزیکی در میزان بهره وری (Physical capital)
فرض کنید همچنان در جزیره هستید. اگر چندین قلاب ماهی‌گیری یا قایق و تور ماهی‌گیری در اختیار داشته باشید، می‌توانید تعداد ماهی‌های صید شده (بهره وری) را افزایش داده و غذای بیشتری برای خود فراهم کنید. بنابراین:
نجاری که از ابزارهای تخصصی و ماشینی برای تولید میز و صندلی استفاده می‌کند، بهره وری بیشتری نسبت به نجاری دارد که برای همین کار از ابزارهای ساده و دستی استفاده می‌کند.
۲- نقش سرمایه انسانی در میزان بهره وری (Human Capital)
دومین عامل موثر در بهره وری، سرمایه انسانی است. بگذارید به مثال جزیره برگردیم. اگر از قبل در خصوص انواع روشهای ماهی‌گیری آموزش دیده و تجربه کافی در این زمینه می‌داشتید، ماهی بیشتری صید می‌کردید. بنابراین:
اگرچه بیشتر، سرمایه‌های فیزیکی به چشم می‌آیند تا سرمایه‌های انسانی اما افزایش تولید کالاها و خدمات در یک کشور هم به سرمایه فیزیکی و هم به سرمایه انسانی وابسته است.
۳- نقش منابع طبیعی در بهره وری (Natural Resources)
بهره وری در اقتصاد به منابع طبیعی نیز وابسته است. اگر در جزیره، ماهی بیشتری برای صید شدن وجود داشته باشد، میزان بهره وری شما نیز افزایش خواهد یافت.
از نمونه‌های منابع طبیعی تجدید شدنی می‌توان به جنگل اشاره کرد. پس از قطع درختان و استفاده از آنها در تولید می‌توان درخت‌های جدیدی در جنگل کاشت.
از نمونه‌های منابع طبیعی تجدید ناشدنی می‌توان به نفت اشاره کرد. نفت طی هزاران سال تولید شده و با اتمام ذخایر نفتی، امکان تولید دوباره آنها وجود ندارد.
دقت داشته باشید که صرفِ برخورداری یا عدم برخورداری از منابع طبیعی نمی‌تواند تضمینی بر ثروتمند شدن کشورها باشد. برای مثال، ثروت عربستان از طریق چاه‌های نفت انبوه آن تامین می‌شود اما ثروت کشور ژاپن (که منابع طبیعی بسیار ناچیزی دارد) از طریق واردات منابع طبیعی مثل نفت و صادرات کالاهای کارخانه‌ای به کشورهایی که دارای منابع طبیعی هستند، به وجود آمده است.
۴- نقش دانش فناوری در بهره وری (Technological Knowledge)
دانش فناوری نیز در رشد بهره وری موثر است. اگر شما می‌توانستید همچنان که در جزیره محصور مانده‌اید، از روشهای جدیدی برای صید ماهی یا کاشت سبزیجات استفاده کنید، غذای بیشتری به دست می‌آوردید. بنابراین:
برای مثال در گذشته نیروی کار بسیاری باید بر روی زمین کار می‌کردند تا مواد غذایی کل جمعیت را فراهم کنند اما با پیشرفت دانش فناوری در بخش کشاورزی، هم اکنون نیروی کار اندکی بر روی زمین کار می‌کنند.
بهره وری زمانی افزایش می‌یابد که:
رشد بهره وری برای حفظ رفاه اقتصادی مردمان یک ملت و افزایش آن اهمیت دارد. از جمله مزایای رشد بهره وری می‌توان به دستمزد بیشتر، قیمت کمتر محصولات، افزایش سود بنگاه‌ها و رشد اقتصادی قوی‌تر اشاره کرد.
۱- دستمزد بیشتر
رشد بهره وری، بنگاه‌ها را قادر می‌سازد تا دستمزد کارگران خود را بیشتر کنند. دستمزد بیشتر به معنای هزینه بیشتر تولید برای بنگاه‌ها است اما از آنجایی که میزان بهره وری افزایش یافته است، سود حاصل از بهره وری می‌تواند هزینه افزایش دستمزد را خنثی کند.
۲- قیمت کمتر
رشد بهره وری می‌تواند موجب کاهش قیمت محصولات از طرف بنگاه‌ها شود. این کاهش قیمت که بدون کاهش دستمزد کارگران یا سود بنگاه‌ها اعمال می‌شود، می‌تواند موجب موفقیت بنگاه‌ها در بازارهای رقابتی برای فروش محصول شود.
۳- افزایش سود
رشد بهره وری به معنای صرف هزینه کمتر برای تولید مقدار معینی کالا است. بنابراین سود شرکتها افزایش می‌یابد. اگر این شرکتها در بازار بورس حضور داشته باشند، این افزایش سود را بین سهامداران تقسیم می‌کنند (سود نقدی یا DPS) یا آن را در خودِ شرکت سرمایه گذاری می‌کنند.
۴- رشد اقتصادی قوی‌تر
رشد بهره وری بالا می‌تواند منجر به رشد اقتصادی بیشتر در یک کشور شود. به زبان ساده، اگر سرمایه انسانی، سرمایه فیزیکی و دانش فناوری بهبود پیدا کنند، مقدار بیشتری از کالاها و خدمات در بازه‌های زمانی ثابت تولید خواهد شد.
ساده ترین فرمول بهره وری در اقتصاد از تقسیم خروجی‌ها به ورودی‌ها به دست می‌آید.
انواع بهره وری در اقتصاد شامل موارد زیر می‌شوند:
دو نوع اول، پرکاربردتر هستند.
بهره وری نیروی کار (Labor Productivity) میزان تولید یا خروجی یک کشور را بر اساس زمان نشان می‌دهد. به زبان ساده، این شاخص میزان تولید ناخالص داخلی واقعی (GDP) تولید شده در یک ساعت کار را نشان می‌دهد. رشد بهره وری نیروی کار وابسته به سرمایه گذاری در سه عامل است:
بهره وری کل عوامل تولید (Total factor productivity) یکی از انواعِ رایج بهره وری در اقتصاد است که با نام بهره وری چند فاکتوری یا MFP (Multifactor productivity) نیز شناخته می‌شود. این شاخص، مقدار خروجی‌ها را نسبت به مقدار مجموعه‌ای از ورودی‌ها (نیروی کار، سرمایه، انرژی، مواد و خدمات خریداری شده) می‌سنجد.
بهره وری سرمایه (Capital Productivity) در اقتصاد، به چگونگی استفاده کارآمد از سرمایه فیزیکی برای ایجاد کالاها و خدمات می‌پردازد. تجهیزات اداری، ماشین آلات، تجهیزات حمل و نقل و ... در این دسته جای می‌گیرند.
هر چه عدد بهره وری سرمایه بیشتر باشد، نشان دهنده این نکته است که سرمایه فیزیکی به طور موثری برای تولید کالاها و خدمات به کار گرفته شده است. در حالی که عدد بهره وری سرمایه کمتر خلاف این موضوع را نشان می‌دهد.
بهره وری مواد (Material Productivity) نسبت محصولات تولید شده به مواد مصرفی که برای ساخت آنها استفاده شده است را نشان می‌دهد. این مواد می‌توانند شامل سوخت، مواد شیمیایی و ... باشند.
بهره وری در اقتصاد و سرمایه گذاری با یکدیگر رابطه مستقیمی دارند. هنگامی که نرخ رشد بهره وری چندان بالا نیست، دستمزدهای کارگران و حاشیه سود شرکتها کاهش می‌یابد و در نتیجه استاندارد زندگی مردم پایین می‌آید. اگر به علت دستمزد کم میزان پس انداز کاهش پیدا کند، میزان سرمایه گذاری افراد نیز کاهش پیدا خواهد کرد. در چنین شرایطی، بهره وری نیروی کار نیز کاهش خواهد یافت و در نتیجه نرخ بهره وری کل اقتصاد دچار کاهش می‌شود.
با این حال، حتی در شرایطی که میزان دستمزدها پایین است می‌توان از روشهای مختلفی که برای سرمایه گذاری با مبالغ کم وجود دارد، استفاده کرد. تمام افراد می‌توانند با گذراندن دوره‌های آموزشی مربوطه، سرمایه گذاری در بازارهایی مانند فارکس، بورس ایران، طلا و سکه را شروع کنند.
متاسفانه اغلب مردم از این نکته بی خبر هستند که می‌توان با مبالغ کم (در حد ۵۰۰ هزار تومان) در بازار طلایی که در بورس ایران (از طریق گواهی سپرده، صندوق‌های طلا و معاملات آتی ) وجود دارد، استفاده کنند. و اغلب افراد نیز زمان مناسب خرید و فروش را نمی‌دانند. به همین جهت پیشنهاد می‌کنیم سرفصل‌های دوره جامع رشد اقتصادی با متد SMI که با این هدف طراحی شده را بررسی کنید. در این دوره موارد زیر آموزش داده می‌شوند:
میزان بهره وری در اقتصاد به شکل‌های متفاوتی محاسبه می‌شود اما فرمول اصلی آن از تقسیم خروجی بر ورودی‌ها به دست می‌آید.
مثال ۱؛ فرض کنید یک کارگر کارخانه عروسک سازی، در هفته ۴۰ ساعت کار می‌کند و در همین یک هفته، ۱۲۰ عروسک می‌سازد. میزان بهره وری این کارگر در این هفته معادل ۳ عروسک در هر ساعت است.
مثال ۲؛ فرض کنید این کارخانه، مجموعه‌ای از اسباب بازی‌ها مانند عروسک، ماشین مینیاتوری، بازی کارتی و بازی رومیزی را تولید می‌کند. میزان فروش اسباب بازی‌های تولید شده در این هفته معادل ۵ میلیون دلار و ۱۲۵،۰۰۰ ساعت کار بوده است. در نتیجه، بهره وری نیروی کار کارخانه اسباب بازی در آن هفته معادل ۴۰ دلار در ساعت بوده است.
حال بهتر است محاسبه نرخ بهره وری در اقتصاد را از طریق بهره وری چند فاکتوری یا MFP انجام دهیم. در این فرمول از شاخص ورودی و خروجی استفاده می‌شود و مقدار به دست آمده بر اساس یک سال پایه (با عدد ۱۰۰) تعیین می‌شود.
مثال ۳؛ فرض کنید کارخانه اسباب بازی در سال اول فعالیتش میزان خروجی (اسباب بازی) و ترکیبی از ورودی‌ها (نیروی کار، سرمایه، انرژی و ...) برابری داشته است. این سال به عنوان سال پایه با عدد ۱۰۰ نشان داده می‌شود تا در سال‌های بعدی میزان رشد نرخ بهره وری این کارخانه به سادگی قابل اندازه گیری باشد. در سال دوم شاخص خروجی به ۱۰۷ و شاخص ورودی به ۱۰۵ می‌رسد. در نتیجه:
منظور از شاخص بهره وری، شاخص بهره وری کل عوامل تولید، شاخص بهره وری سرمایه، شاخص بهره وری نیروی کار و هر نوع دیگری از انواع محاسبات بهره وری در کشورهای مختلف است. شاخص در اینجا به معنای هماهنگ‌سازی عدد به دست آمده از ورودی و خروجی‌ها بر مبنای یک سال پایه است. در این حالت میزان رشد بهره وری مشخص خواهد شد.
نرخ بهره وری در اقتصاد ایران با استفاده از سه شاخص بهره وری نیروی کار، بهره وری سرمایه و بهره وری کل عوامل تولید سنجیده می‌شود.
بر اساس آخرین گزارش سازمان ملی بهره وری ایران، نرخ بهره وری اقتصاد ایران (شاخص بهره وری کل عوامل تولید) در سال ۱۴۰۱ معادل ۳.۵٪ بوده است.
تصویر زیر، میزان رشد بهره وری کل اقتصاد را از سال ۱۳۹۱ تاکنون نشان می دهد.
سازمان بین المللی کار (ILO) بهره وری را بدین شکل تعریف می‌کند؛ بهره وری، چگونگی استفاده کارآمد از منابع است. بهره وری را می‌توان از دو طریق اندازه گیری کرد:
بهره وری اقتصادی (Economic efficiency) یا کارایی اقتصادی در اقتصاد زمانی ایجاد می‌شود که تمام کالاهای و عواملی که در تولید دخیل هستند به بهترین شکل ممکن برای مصرف توزیع شده یا تخصیص داده شوند. به زبان ساده، یک سیستم زمانی کارآمد است که از تمام ظرفیتِ عوامل تولید استفاده شود به طوری که میزان هدر رفت آن در کمترین حالت ممکن باشد.
در این مقاله بهره وری در اقتصاد را به زبان ساده توضیح داده و دانستیم که نسبت میان کالاها و خدمات تولید شده و کل عواملی که صرف تولید آنها شده است، نرخ بهره وری را مشخص می‌کنند. طبیعتا هر چه نرخ بهره وری کل عوامل تولید در اقتصاد بیشتر باشد، سطح زندگی مردم آن کشور بالاتر خواهد بود.
در پایان، پیشنهاد می‌کنیم جهت آشنایی با سایر موضوعات مهم اقتصادی از مقالات زیر استفاده کنید.
بهره روی در اقتصاد نشان می‌دهد که در برابر هر واحد از عوامل تولید یک محصول می‌توان چه مقدار خروجی تولید کرد.
بهره وری فردی به معنای انجام کارآمد وظایفی است که شما را به اهدافتان نزدیک می‌کند و در عین تعادل سایر بخش‌های زندگی شما را بر هم نمی‌زند. به بیان دیگر، می‌توان گفت بهره وری شخصی، استفاده بهینه از مجموعه استعدادها و توانایی‌های بالقوه فردی در جهت پیشرفت در زندگی است.
در علم اقتصاد می‌توان عوامل موثر در بهره وری را به ۴ دسته کلی سرمایه انسانی (نیروی کار)، سرمایه فیزیکی (ابزار و ماشین آلات)، منابع طبیعی (تجدید شدنی و تجدید ناشدنی) و فناوری تقسیم بندی کرد.
کد بازیابی به ایمیل و شماره موبایل ارسال شد
این کد حداکثر 5 دقیقه اعتبار دارد
