شاخص فلاکت چیست؟ | شاخص فلاکت در ایران

شاخص فلاکت یا Misery index یک نشانگر یا شاخص اقتصادی است که از حاصلجمع نرخ بیکاری و تورم به دست می‌آید. این شاخص که توسط «آرتور اوکان»، اقتصاددان آمریکایی به وجود آمده، معیاری برای تعیین سنجش سلامت کلی اقتصادی یک کشور است.

• هر چه عدد مربوط به شاخص فلاکت بیشتر باشد، نشانه‌ای از سطح پایین رفاه و رنج ساکنین یک شهر یا کشور است.

رفاه اقتصادی، مسئله‌ای است که افراد یک کشور به صورت روزمره با آن درگیر هستند. به همین دلیل در ادامه به بررسی آمار شاخص فلاکت در ایران و جهان، تحلیل آنها و راهکار مقابله با شاخص بالای فلاکت در ایران خواهیم پرداخت.

تعریف شاخص فلاکت

شاخص فلاکت یا میزری، نشانگری است که با در نظر گرفتن مجموع نرخ تورم سالانه و نرخ بیکاری فصلی، میزان رفاه یا رنج شهروندان را نشان می‌دهد. طبیعی است که هر چه میزان تورم و نرخ بیکاری بیشتر باشد، وضعیت معیشتی شهروندان با دشواری بیشتری همراه خواهد بود.

• نرخ بیکاری، درصدی از جمعیت مایل به اشتغالی را نشان می‌دهد که شغلی ندارند.
• نرخ تورم، میزان افزایش سطح عمومی قیمت کالاها و خدمات را در یک دوره زمانی معین نشان می‌دهد.

فرمول شاخص فلاکت چیست؟

فرمول شاخص فلاکت در گذر زمان دستخوش تغییرات و تعدیلاتی شده که در ادامه به آنها خواهیم پرداخت.

۱- فرمول شاخص فلاکت (آرتور اوکان)

برای مثال شاخص فلاکت در صورتی که  نرخ تورم 3.8٪ و نرخ بیکاری 1.5٪ باشد معادل 5.3٪ است. این مثال واقعی، شاخص فلاکت بریتانیا در سال 2019 میلادی را نشان می‌دهد.

۲- فرمول شاخص فلاکت (رابرت بارو)

۳- فرمول شاخص فلاکت (استیو هانکه)

برای مثال اگر:

• نرخ بیکاری:19%
• نرخ تورم: 6%
• نرخ وام بانکی:3%
• رشد GDP حقیقی: 6%

این مثال واقعی، شاخص فلاکت لیبی در سال ۲۰۲۱ را نشان می‌دهد. رشد درآمدهای نفتی لیبی در سال ۲۰۲۱ به یکباره اتفاق افتاد و همین امر منجر به کاهش عدد شاخص فلاکت در این کشور و رسیدن آن به عددی منفی شد.

علت اهمیت شاخص فلاکت چیست؟

اهمیت شاخص فلاکت در آگاهی از سطح رفاه یا رنج افراد یک جامعه است. بالا بودن شاخص فلاکت به معنای آشفتگی اقتصادی و سطح نامطلوب زندگیِ اکثریت شهروندان در یک کشور است. از آنجایی که شاخص فلاکت بالا به معنای نرخ بالای بیکاری و تورم است، لزوم بهره‌گیری افراد از سرمایه‌گذاری در بازارهای مالی یا توسعه کسب و کار برای رشد درآمد، بیشتر از پیش مشخص می‌شود.

وضعیت شاخص فلاکت در ایران چگونه است؟

شاخص فلاکت ایران با عدد 73.3 درصد، در رتبه ۱۹ از بین ۱۵۷ کشور جهان قرار گرفته است. این رتبه‌بندی از بدترین به بهترین انجام شده به طوری که کشور زیمبابوه در رتبه اول با بیشترین شاخص فلاکت و سخت‌ترین شرایط زندگی و کشور سوئیس در رتبه ۱۵۷‌ام با بهترین شرایط زندگی و شادترین مردم قرار گرفته است.

• این آمار مربوط به جدیدترین شاخص فلاکت منتشر شده در جهان در سال 2023 میلادی بوده که سلامت کلی اقتصاد ایران و سایر کشورها را در سال 2022 میلادی محاسبه کرده است.

مقایسه شاخص فلاکت ایران و جهان در ۳۰ سال گذشته

بر اساس آمار منتشر شده در سایت صندوق بین‌المللی پول (IMF) و سایت بانک جهانی، در خصوص نرخ تورم و بیکاری در ایران و میانگین آن در جهان، به مقایسه شاخص فلاکت ایران و جهان در فاصله‌ی سالهای ۱۹۹۱ تا ۲۰۲۲ می‌پردازیم.

همان طور که در شکل بالا مشاهده می‌کنید، فاصله معناداری میان شاخص فلاکت در ایران و میانگین آن در جهان وجود دارد. نرخ بالای تورم و بیکاری در ایران، شرایط معیشتی سختی را برای مردم رقم زده است.

بررسی آمار شاخص فلاکت در ایران بر مبنای محاسبات پروفسور استیو هانکه

محدودیت‌های شاخص فلاکت باعث شد تا پروفسور استیو هانکه، اقتصاددان دانشگاه جان هاپکینز با دخیل کردن نرخ بهره وام بانکی و رشد اقتصادی (که با شاخص GDP سنجیده می‌شود) در فرمول شاخص فلاکت، تصویر دقیقتری از شادی یا رنج مردم کشورهای جهان به دست دهد.

شاخص فلاکت سالانه هانکه (Hanke’s Annual Misery Index) یا HAMI جهت سنجش سلامت کلی اقتصاد کشورهای مختلف جهان از سه فاکتور بیکاری، تورم و نرخ بهره در برابر رشد اقتصادی استفاده می‌کند. در ادامه شاخص فلاکت ایران در جهان در ۵ سال گذشته را با محاسبات پروفسور هانکه بررسی خواهیم کرد.

همان طور که مشاهده می‌کنید در اینجا نیز شاخص فلاکت در ایران تفاوت معناداری با میانگین شاخص فلاکت در جهان دارد و این خود نشان از سطح پایین زندگی مردم از نظر رفاه اقتصادی دارد اما راهکار خروج از این شرایط چیست؟

راهکار مقابله با شاخص فلاکت بالا در ایران

مقابله با شاخص فلاکت بالا در ایران، در سطح کلان به دولت و سیاست‌های آن مربوط می‌شود اما در سطح فردی، راهکارهایی همچون سرمایه گذاری یا رشد کسب و کار شخصی وجود دارند.

به نقل از وبسایت CATO «استیو هانکه معتقد است فلاکت مردم ناشی از نرخ تورم بالا، هزینه‌های بالای استقراض و بیکاری است. بنابراین روش مطمئن کاهش سطح فقر یا رنج مردم از طریق رشد اقتصادی ممکن است.»

اگر هر شخصی بتواند به سواد اقتصادی مورد نیاز برای سرمایه گذاری اصولی یا رشد کسب و کار خود دست پیدا کند، قادر خواهد بود حتی با کمترین سرمایه، بازدهی مناسبی به دست آورده و کیفیت زندگی خود را بالا ببرد.

• دوره جامع رشد اقتصادی با متد SMI با هدف دستیابی افراد به بیشترین سود از کسب و کار شخصی، کسب دانش کاربردی اقتصاد کلان و سرمایه گذاری هوشمندانه در بازار طلا طراحی شده است. پس از گذراندن این دوره، می‌توانید راهکارهای عملی رشد سرمایه را در حیطه کاری خود یا سرمایه گذاری به مرحله اجرا درآورید.

تاریخچه شکل‌گیری شاخص فلاکت

۱- آمریکا در دهه ۷۰ میلادی، دچار افزایش نرخ بیکاری و نرخ تورم به صورت همزمان شد و رکود تورمی در این کشور به وجود آمد.

۲- در آن زمان، تئوری اقتصاددانان مبنی بر کاهش اثر بیکاری توسط تورم و برعکس بود اما افزایش همزمان این دو فاکتور، آنان را واداشت تا نظریه‌های جدید را بررسی کنند.

۳- «آرتور اوکان» شاخص فلاکت را اولین بار در دهه ۱۹۷۰ میلادی ابداع کرد. او با ترکیب نرخ تورم و بیکاری، معیاری ساده جهت سنجش سلامت اقتصادی یک کشور به وجود آورد به طوری که هر چه عدد این شاخص بزرگتر بود، شهروندان رنج بیشتری در زندگی احساس می‌کردند.

۴- در کارزار انتخاباتی سال ۱۹۷۶، نیکسون از عدد بالای شاخص فلاکت علیه رئیس جمهور وقتِ آمریکا استفاده کرده و در انتخابات پیروز شد.

سیر تحول شاخص فلاکت

در ادامه سیر تحول شاخص فلاکت و نحوه اصلاح فرمول آن را شرح خواهیم داد.

۱- از دیدگاه آرتور اوکان، شاخص فلاکت حاصل‌جمع نرخ تورم و نرخ بیکاری بود.

۲- در سال ۱۹۹۱ میلادی، «رابرت بارو» اقتصاددان هاروارد این شاخص را تعدیل کرد؛ شاخص فلاکت بارو (BMI)، حاصل‌جمع نرخ تورم، نرخ بیکاری و نرخ بهره وام بانکی را حساب کرده و آن را به کسری بین نرخ رشد GDP‌ حقیقی و بالقوه اضافه کرده و یا از مازاد آن کم می‌کرد.

۳- در سال ۲۰۱۱ میلادی استیو هانکه، اقتصاددان دانشگاه جان هاپکینز فرمول شاخص فلاکت را تعدیل کرده و آن را به کشورهای غیر از آمریکا تعمیم داد؛ شاخص فلاکت سالانه هانکه (HAMI) سه فاکتور نرخ تورم، بیکاری و نرخ بهره وام‌های بانکی را با یکدیگر جمع کرده و از رشد سرانه تولید ناخالص داخلی کم می‌کند.

• در حال حاضر شاخص فلاکت اوکان و هانکه کاربرد بیشتری در سنجش سلامت کلی اقتصاد یک کشور و وضعیت معیشت مردم دارند.

محدودیت‌های شاخص فلاکت

۱- آمار مربوط به نرخ بیکاری ممکن است بیکاری پنهان یا مشاغل پاره‌وقت را در نظر نگیرد. علاوه بر این نرخ بیکاری، فقط افراد جویای کاری را در نظر می‌گیرد که موفق به پیدا کردن شغل نشده‌اند. در نرخ بیکاری بلندمدت کسانی که از جستجوی کار منصرف شده‌اند، در نظر گرفته می‌شوند اما در شاخص فلاکت این افراد حذف می‌شوند.

۲- نرخ تورم بسیار پایین (برای مثال 0٪) در یک کشور، نشان‌دهنده یک اقتصاد راکد است؛ نرخ تورم کم، شاخص فلاکت کوچکی را نشان می‌دهد؛ بنابراین در چنین حالتی شاخص فلاکت نمی‌تواند به خوبی سطح شادی و رفاه مردم یک کشور را منعکس کند.

۳- شاخص فلاکت با بیکاری و تورم به یک شکل برخورد کرده و به هر دو وزن یکسانی می‌دهد. با این وجود افزایش ۱٪ در نرخ بیکاری، سطح رفاه و شادی مردم را با کاهش بیشتری همراه می‌کند تا افزایش ۱٪ در نرخ تورم.

انتقادات مهم از شاخص فلاکت

شاخص فلاکت در عین قدرمندی، معیاری ساده است و همین امر موجب انتقادپذیری آن می‌شود.

۱- اولین نقد اقتصاددانان نسبت به شاخص فلاکت اوکان، عدم در نظر گرفتن برخی از داده‌های مهم مانند فاکتور رشد اقتصادی است.

۲- دومین انتقاد اقتصاددان به شاخص فلاکت این است که این شاخص تنها داده‌های کنونی را در نظر گرفته و انتظارات مردم را نسبت به شرایط اقتصادی در آینده نادیده می‌گیرد. بسیاری از نگرانی‌های مردم در یک کشورعلاوه بر شرایط فعلی، مربوط به چشم‌انداز اقتصادی آنها در آینده است.

۳- اعتماد مصرف‌کنندگان (که با شاخص CCI سنجیده می‌شود) و رشد دستمزدها از علل شادی مردم یک کشور است اما در شاخص فلاکت از آنها استفاده نمی‌شود.

۴- نرخ بیکاری، شاخصی تاخیری است؛ تورم ممکن است پیش از کاهش نرخ بیکاری کمتر شده و بهبودی اقتصادی حاصل شود.

به نقل از وبسایت businessinsider، هانکه می‌گوید: «شاخص فلاکت (HAMI) به دلیل سادگی و شفافیت آن محبوبیت زیادی پیدا کرده است. همه می‌توانند با دیدن ارقام، آن را درک کنند. شما می‌توانید بسیاری از فاکتورهای دیگر را نیز اندازه‌گیری کنید اما هیچ کس آنها را درک نمی‌کند و عملا فایده‌ای نخواهند داشت.»

بررسی شاخص فلاکت آمریکا

در جدول زیر، شاخص فلاکت آمریکا بر مبنای مجموع نرخ تورم و نرخ بیکاری محاسبه شده است؛ هر چه عدد شاخص کوچکتر باشد، وضعیت معیشت مردم بهتر است.

با یک نگاه کلی به آمار میانگین شاخص فلاکت در آمریکا (تورم و بیکاری) می‌توان گفت که شاخص فلاکت در این کشور تقریبا در سطح میانگین شاخص فلاکت جهانی بوده است.

بررسی شاخص فلاکت در فقیرترین کشورهای جهان در سال 2023

بر اساس آخرین آمار منتشر شده در سایت Statista در سال 2023 میلادی:

• کشور زیمبابوه با عدد 414.7 بیشترین شاخص فلاکت را به خود اختصاص داده و در رتبه نخست قرار گرفته است.
• شاخص فلاکت ایران در جهان 73.3 است و در بین ۲۰ کشور فقیر جهان، رتبه نوزدهم را به خود اختصاص داده است.

شاخص فلاکت در فقیرترین کشورهای جهان
زیمبابوه	414.7
ونزوئلا	330.8
سوریه	225.4
لبنان	190.3
سودان	176.1
آرژانتین	156.2
یمن	116.2
اوکراین	110
کوبا	102
ترکیه	101.6
سریلانکا	99.6
هائیتی	95.4
آنگولا	93.5
تونگا	88.1
غنا	86.8
آفریقای جنوبی	83.5
سورینام	80.5
بوسنی و هرزگوین	75.9
ایران	73.3
رواندا	69.2

 

این آمار بر مبنای دوره یکساله‌ی سال 2022 میلادی و بر مبنای شاخص فلاکت هانکه محاسبه و منتشر شده است.

بررسی شاخص فلاکتِ کشورهای جهان در سال 2023

پروفسور هانکه در ماه می سال 2023 میلادی، شاخص فلاکت کشورهای جهان را بر مبنای اطلاعات موجود در پایان سال 2022 میلادی محاسبه کرده و از بدترین به بهترین منتشر کرده است. او برای اولین بار جهت محاسبه شاخص فلاکت کشورها به فاکتور بیکاری وزن بیشتری داده است.  

• برای محاسبه شاخص HAMI از مجموع نرخ بیکاری ضربدر ۲، شاخص قیمت مصرف‌کننده پایان دوره (برای تعیین تورم)، نرخ بهره وام بانکی استفاده کرده و حاصلجمع را از رشد سرانه GDP حقیقی کم کرده است.

تصویر زیر، رتبه‌بندی کشورهای جهان را از نظر شاخص فلاکت در سالهای 2020 تا 2022 میلادی نمایش می‌دهد.

• در سال 2022 میلادی، میانگین شاخص فلاکت در جهان معادل 32.271 بوده است.
• در سال 2022 میلادی، میانه (مقدار وسطی داده‌ها) شاخص فلاکت در جهان معادل 44.56022 بوده است.

پروفسور هانکه در آمار مربوط به سالهای قبل از 2022، به نرخ بیکاری وزنی نداده است.

• در سال 2021 میلادی، میانگین شاخص فلاکت در جهان معادل 14.8 بوده است.
• در سال 2020 میلادی، میانگین شاخص فلاکت در جهان معادل 23.4 بوده است.

شاخص فلاکت بیت کوین چیست؟

مفهوم شاخص فلاکت به سایر دارایی‌های مالی نیز سرایت کرده است. در سال ۲۰۱۸ تام لی، تحلیلگر مالی شاخص فلاکت بیت کوین (BMI) را به منظور اندازه‌گیری میانگین فلاکت سرمایه‌گذاران بیت کوین ایجاد کرد. این شاخص درصد معاملات برنده نسبت به کل معاملات و نوسانات را اندازه‌گیری می‌کند.

محدوده این شاخص از 0 تا 100 است؛ عدد 50 خنثی است؛ اعداد کمتر از 27 به معنای احساس عدم رضایت یا فلاکت و اعداد بیشتر از 67 به معنای احساس رضایت و خوشحالی است. بنابراین:

• عدد کمتر از ۲۷ به معنای سیگنال خرید است و هر چه اعداد بزرگتر می‌شوند، احتمال کاهش قیمت بیت کوین وجود خواهد داشت.

البته نباید صرفا با استفاده از تنها یک شاخص دست به خرید و فروش ارزهای دیجیتال یا سایر دارایی‌های مالی بزنید. توصیه می‌کنیم ابتدا یک استراتژی جامع معاملاتی که سودآور بودن آن در گذشته امتحان شده را انتخاب کرده و آن را متناسب با ویژگی‌های خود شخصی‌سازی کنید.

شاخص فلاکت که به نوعی شاخص کیفیت زندگی به شمار می‌آید، تصویری ساده و عامه فهم از شرایط اقتصادی کشورها در اختیار مردم و اقتصاددانان قرار می‌دهد. در جدیدترین آمار ارائه شده، ایران با شاخص فلاکت 73.3 درصدی در بین بیست کشور جهان با پایین‌ترین سطح رفاه اقتصادی قرار گرفته است.

گرچه این آمار بسیار نگران‌کننده است و برای حل آن نیاز به تغییر نگرش در سیاست‌های اقتصادی دولت وجود دارد اما در سطح فردی، می‌توان با توسعه کسب و کار و شروع سرمایه گذاری از رشد روزافزون تورم و بیکاری در ایران پیشی گرفت و سطح زندگی خود را ارتقا بخشید.

 

جهت آشنایی با سایر مفاهیم اقتصادی از مقالات زیر استفاده کنید.

• اقتصاد کلان چیست؟
• کیک اقتصادی چیست؟
• اثرات تورم در اقتصاد
• رکود تورمی (Stagflation) چیست؟
• انواع شاخص‌های اقتصادی

 

سوالات متداول

۱- منظور از شاخص فلاکت چیست؟

شاخص فلاکت (Misery index) شاخصی است که با استفاده از حاصلجمع نرخ بیکاری و تورم، سلامت کلی یک اقتصاد را سنجیده و نشان می‌دهد که سطح رفاه افراد یک کشور در چه حدی است. اعداد بالای شاخص فلاکت به معنای وضعیت بد معیشتی مردم و اعداد پایین این شاخص به معنای رفاه اقتصادی است.

۲- رتبه شاخص فلاکت ایران در جهان چقدر است؟

در آمار سال ۲۰۲۲ میلادی رتبه ایران در شاخص فلاکت هانکه از بین ۱۵۷ کشور مختلف در جهان، ۱۹ بوده است. در این رتبه‌بندی که از بدترین به بهترین دسته‌بندی می‌شود، کشورهایی مانند پاکستان و عراق وضعیت بهتری نسبت به ایران دارند.

۳- شاخص فلاکت ایران 1401 معادل چه عددی است؟

شاخص فلاکت ایران در سال 1401 (= 2022 میلادی) معادل 73.7 درصد است.

۴- فقیرترین کشور جهان از نظر شاخص فلاکت، چه کشوری است؟

بر اساس آمار سال ۲۰۲۲ میلادی، فقیرترین کشور جهان از نظر شاخص فلاکت، کشور زیمبابوه است. عدد شاخص فلاکت این کشور معادل 414.7٪ است.

۵- عدد نرمال شاخص فلاکت چقدر است؟

عدد نرمال شاخص فلاکت با توجه به اهداف اقتصادی کشورها تعیین می‌شود. برای مثال، عدد نرمال شاخص فلاکت در آمریکا بین 5.5 تا 6.5 است. جهت سنجش نرمال بودن شاخص فلاکت می توان آن را با میانگین شاخص فلاکت در جهان مقایسه کرد. برای مثال در آمار سال ۲۰۲۲ میلادی، شاخص فلاکت ایران معادل 73.3 و میانگین شاخص فلاکت در جهان معادل 32.27 بوده است.