حق تقدم سهام چیست و نحوه استفاده از آن چگونه است؟

حق تقدم خرید سهام اوراقی هستند که شرکت‌ها مطابق با قانون تجارت، در زمان افزایش سرمایه از محل آورده نقدی و مطالبات حال شده سهامداران، منتشر کرده و در اختیار سهامداران خود قرار می‌دهند. تعداد حق تقدمی که به هر سهامدار تعلق می‌گیرد به تعداد سهام کنونی وی از شرکت و میزان درصد افزایش سرمایه بستگی دارد.

در ادامه با ما همراه باشید تا با موشکافی بیشتری، تمام نکات مربوط به حق تقدم سهام، نحوه خرید و فروش حق تقدم، مراحل و زمان تبدیل شدن حق تقدم به سهم و سایر نکات مهم در این زمینه را با یکدیگر بررسی کنیم.

چرا شرکت‌ها حق تقدم خرید سهام را به سهامداران خود می دهند؟

همانطور که در بخش افزایش سرمایه توضیح دادیم شرکت‌ها وقتی می‌خواهند سرمایه جدیدی از عموم مردم دریافت کنند اول این فرصت را در اختیار سهامداران خودشان می‌گذارند و اوراقی منتشر می‌کنند به اسم حق تقدم. آن‌ها گواهی حق تقدم را به آدرس شما می‌فرستند و شما می‌توانید اعلام کنید که می‌خواهید با پرداخت ارزش اسمی آن که معمولا 1000 ریال می‌باشد از حق تقدم خود استفاده کنید. یعنی شما به دیگران مقدم هستید و می‌توانید زودتر از سایر جامعه تصمیم بگیرید که می‌خواهید در این شرکت سهام جدید داشته باشید یا خیر. اگر تصمیم گرفتید از حق تقدمتان استفاده کنید بنابراین بعد از طی پروسه اداری شما بابت هر حق تقدم 1000 ریال می‌پردازید و مالک یک عدد سهام جدید در شرکت می‌شوید. اگر مایل نبودید که این کار را انجام دهید می‌توانید حق تقدمتان را در بورس بفروشید. معمولا یک بازه زمانی 2 ماهه را برای این منظور در نظر می‌گیرند و شما می‌توانید حق تقدم را به فروش برسانید. معمولا قیمت حق تقدم برابر است با قیمت سهام منهای ارزش اسمی. یعنی قیمت روز سهام منهای همان 1000 ریال .

اگر شما حق تقدمتان را استفاده کنید و آن را تبدیل به سهام کنید، نسبت سهام شما از کل سهام شرکت تغییری نمی‌کند. مثلا اگر شما شرکت سرمایه گذاری هستید که مالک 10% یک شرکت بورسی هستید، اگر از حق تقدمتان استفاده کنید همچنان مالک همان 10% خواهید بود.

وقتی شرکتی اعلام می‌کند که می‌خواهد از محل آورده نقدی افزایش سرمایه انجام دهد و حق تقدم منتشر می‌کند، باید ببینید این سرمایه را می‌خواهد صرف چه کاری بکند و این کار چه تاثیری در روند شرکت دارد. آیا می‌خواهد بدهی هایش را بپردازد؟ آیا می‌خواهد خط تولید جدیدی راه بیندازد؟ بسته به اینکه بازار چقدر پتانسیل رشد در این شرکت می‌بیند، قیمت سهام شرکت و حق تقدمش می‌تواند رشد داشته باشد.

تعریف حق تقدم با مثال

برای توضیح بهتر حق تقدم به زبان ساده از یک مثال استفاده می‌کنیم. فرض کنید شما سهامدار شرکت الف هستید و تعداد سهامتان از این شرکت هم معادل 5000 سهم است. اگر افزایش سرمایه (از طریق آورده نقدی) این شرکت به میزان 100 درصد تصویب شود، در پرتفوی شما 5000 سهم دیگر به نام حق تقدم اضافه می‌شود.

حق تقدم به چه کسانی اختصاص داده می‌شود؟

حق تقدم به کسانی اختصاص داده می‌شود که در زمان توقف نماد به علت افزایش سرمایه، سهامدار شرکت بوده‌اند.

عوامل تعیین کننده تعداد حق تقدم سهام چیست؟

تعداد سهام شما از شرکت و درصد افزایش سرمایه دو عاملی هستند که تعداد حق تقدم دریافتی شما را مشخص می‌کنند. برای مثال فرض کنید مالکیت شما از شرکت ب، به اندازه 100 سهم است.

• اگر افزایش سرمایه شرکت 100%‌ باشد، به شما 100 حق تقدم تعلق می‌گیرد.
• اگر افزایش سرمایه شرکت 200% باشد، به شما 200 حق تقدم تعلق می‌گیرد.
• اگر افزایش سرمایه شرکت 50% باشد، به شما 50 حق تقدم تعلق می‌گیرد.

در نهایت می‌توان گفت برای محاسبه تعداد حق تقدم خرید سهام باید درصد افزایش سرمایه را در نظر بگیرید.

فرمول محاسبه تعداد حق تقدم سهام چیست؟

محاسبه تعداد حق تقدم خرید سهام کار ساده‌ای است. کافی است از فرمول زیر استفاده کنید.

 اگر ارزش اسمی حق تقدم را بپردازید، پس از مدتی این حق تقدم ها به سهام تبدیل شده و در نتیجه درصد مالکیت شما از شرکت ب حفظ می‌شود. اما ارزش اسمی حق تقدم چیست و چرا و چگونه با تخصیص حق تقدم، درصد مالکیت سهامدار از شرکت حفظ می‌شود؟

ارزش اسمی حق تقدم سهام چیست؟

همان طور که قبلا هم گفتیم ارزش اسمی حق تقدم معادل 100 تومان است. بنابراین اگر شرکت به شما 1000 حق تقدم بدهد، برای خرید آن‌ها باید صد هزار تومان پرداخت کنید.

رابطه درصد مالکیت و حق تقدم سهام چیست؟

برای این که رابطه حق تقدم سهام و درصد مالکیت را به زبان ساده توضیح دهیم از یک مثال استفاده می‌کنیم. فرض کنید تعداد کل سهام شرکت ج، یک میلیارد است. زمانی که این شرکت به اندازه 100% افزایش سرمایه بدهد، با انتشار حق تقدم، تعداد سهام خود را به دو میلیارد می‌رساند. بنابراین اگر سهامداری بخواهد درصد مالکیت خود از شرکت را حفظ کند باید مبلغ مربوط به ارزش اسمی حق تقدم سهام را پرداخت کند. احتمالا تا الان متوجه شده‌اید که شرکت با استفاده از انتشار حق تقدم و دریافت مبلغ ارزش اسمی آنها، سرمایه مورد نیاز خود برای انجام طرح‌های جدید، پرداخت بدهی و... را فراهم می‌کند. به همین دلیل هم هست که به این نوع افزایش سرمایه که در آن از حق تقدم خرید سهام استفاده می‌شود، افزایش سرمایه از طریق آورده نقدی گفته می‌شود.

برای ورود به بورس ایران این مطلب را بخوانید!

بگذارید به مثال خود برگردیم. فرض کنید شما از همین شرکت، 10 میلیون برگه سهم دارید. 10 میلیون برگه سهم معادل یک درصد از کل مالکیت شرکت است. شرکت ج با افزایش سرمایه، تعداد کل سهام خود را به دو میلیارد می‌رساند. در این حالت اگر از حق تقدم خرید سهام استفاده نکنید، 10 میلیون برگه سهم شما نسبت به تعداد کل سهام جدید، نیم درصد خواهد بود. اگر تعداد 10 میلیون حق تقدمی را که این شرکت به شما اختصاص داده، بخرید، تعداد سهام شما برابر با 20 میلیون و درصد مالکیت‌تان از شرکت حفظ خواهد شد. بنابراین:

نماد حق تقدم سهام در بورس چیست؟

همان طور که هر شرکت بورسی یک نماد مشخص در بازار دارد، حق تقدم خرید سهام همان شرکت هم یک نام مشخص دارد. در واقع، نماد حق تقدم با افزودن حرف «ح» در انتهای نام نماد ساخته می‌شود. برای مثال نماد بانک تجارت در بورس، «وتجارت» و نماد حق تقدم آن «وتجارتح» است.

روش‌های مختلف استفاده از حق تقدم سهام چیست؟

به هنگام اختصاص حق تقدم به سهامداران، مقدار آن در پرتفوی آن‌ها یا سبد دارایی‌شان مشخص می‌شود. حال سهامداران باید برای پرداخت مبلغ اسمی یا فروش حق تقدم تصمیم بگیرند. البته برخی از سهامداران در مهلت مقرری (۶۰ روز) که برای پرداخت ارزش اسمی حق تقدم در نظر گرفته شده هیچ کاری انجام نمی‌دهند. در ادامه هر سه حالت را بررسی می‌کنیم.

۱- پرداخت مبلغ ارزش اسمی

اگر سهامداران مبلغ مربوط به ارزش اسمی حق تقدم را در مهلت مقرر به حساب شرکت واریز کنند، حق تقدم آن‌ها پس از مدتی به سهام تبدیل می‌شود.

چطور مبلغ ارزش اسمی حق تقدم را پرداخت کنیم؟

نحوه استفاده از حق تقدم بدین شکل است که پس از تصویب افزایش سرمایه از محل آورده نقدی در مجمع، سهامداران باید گواهی حق تقدم سهام را پُر کرده و به همراه فیش واریز وجه برای شرکت ارسال کنند. در ادامه جزئیات این مراحل را توضیح می‌دهیم.

۱- سهامداران برای دریافت گواهی حق تقدم سهام باید به سایت شرکت مراجعه کرده و از قسمت امور سهامداران، این گواهی را دریافت کنند. در این گواهی اطلاعاتی مثل مبلغ قابل پرداخت برای خرید حق تقدم سهام، نحوه پرداخت، مهلت پرداخت و... ذکر شده است. نکته مهم اینجاست که اگر سهامدار به شرکت طلبکار باشد، طلب او از جمع مبلغ قابل پرداخت برای حق تقدم کم می‌شود. فرض کنید سهامداری سود نقدی شرکت را هنوز دریافت نکرده است. در چنین حالتی، شرکت مبلغ سود نقدی را از مبلغ ارزش اسمی حق تقدم، کم می‌کند.

۲- جزئیات مربوط به نحوه پرداخت مبلغ اسمی حق تقدم در سایت کدال هم منتشر می‌شود. وارد سایت کدال شده و در قسمت فیلتر جستجو، نام نماد را انتخاب کرده و بعد از آن، اطلاعیه‌های مربوط به افزایش سرمایه را پیدا کنید. در نهایت با استفاده از اطلاعیه «مهلت استفاده از حق تقدم خرید سهام» و مطالعه پیوست‌های آن، می‌توانید از جزئیات پرداخت مبلغ حق تقدم مطلع شوید.

برای سرمایه گذاری درست پیشنهاد می‌کنیم در دوره اقتصاد کلان شرکت کنید!

در ادامه، اطلاعیه مشخص شده در شکل بالا و دو پیوست مربوط به آن را بررسی می‌کنیم. تصویر زیر اطلاعیه مهلت استفاده از حق تقدم خرید سهام را در نماد «قرن» نشان می‌دهد. در این اطلاعیه، نام بانک، شماره حساب و مهلت معین برای پرداخت مبلغ اسمی حق تقدم آورده شده است.

تصویر زیر یکی از پیوست‌های همان اطلاعیه است که نحوه شرکت در پذیره نویسی، جزئیات و روش‌های بیشتری برای پرداخت ارزش اسمی حق تقدم در آن توضیح داده شده است.

تصویر زیر، پیوست دوم همان اطلاعیه در نماد «قرن» است که به آن آگهی پذیره نویسی افزایش سرمایه گفته می‌شود. مطالعه این قسمت هم جزئیات بیشتری در مورد نحوه خرید و فروش حق تقدم و استفاده از آن در اختیار شما قرار می‌دهد.

آیا پرداخت مبلغ اسمی حق تقدم فقط از طریق بانک صورت می‌گیرد؟

نحوه پرداخت مبلغ اسمی حق تقدم با توجه به سیاست هر شرکتی متفاوت است. برای اطلاع دقیق از روش‌های پرداخت باید به اطلاعیه کدال در این مورد (که در قسمت قبلی توضیح دادیم) و پیوست‌های مربوط به آن مراجعه کنید.

مراحل تبدیل حق تقدم به سهام چقدر طول می کشد؟

زمان مشخصی برای تبدیل حق تقدم به سهام وجود ندارد. در واقع مراحل قانونی تبدیل حق تقدم به سهام ممکن است چندین ماه طول بکشد. در نهایت با ثبت آگهی افزایش سرمایه شرکت در سایت کدال، حق تقدم به سهام تبدیل می‌شود.

۲- فروش حق تقدم

پس از اختصاص حق تقدم، سهامدارانی که دوست ندارند در افزایش سرمایه شرکت نقشی داشته باشند، می‌توانند در صورت دلخواه، حق تقدم را در مهلت ۶۰ روزه‌ای که برای معاملات حق تقدم تعیین شده، به فروش برسانند. در برخی از موارد این مهلت ۶۰ روزه تمدید می‌شود.

دامنه نوسان برای خرید و فروش حق تقدم چقدر است؟

• دامنه نوسان حق تقدم سهام در بورس، دو برابر دامنه نوسان سهام شرکت است.
• دامنه نوسان حق تقدم سهام در فرابورس، با دامنه نوسان سهام شرکت برابر است.

آیا خرید و فروش حق تقدم در این مرحله محدودیتی دارد؟

در این مرحله، محدودیتی از لحاظ تعداد معامله وجود ندارد و افراد می‌توانند چندین بار حق تقدم را خرید و فروش کنند.

ارزش حق تقدم در این مرحله چقدر است؟

با تصویب افزایش سرمایه از طریق آورده نقدی، قیمت سهام اصلی در بازار کاهش پیدا می‌کند. برای اطلاع از فرمول قیمت جدید هر سهم در این حالت از مقاله افزایش سرمایه استفاده کنید. با کم کردن مبلغ 100 تومان (ارزش اسمی حق تقدم) از قیمت جدید هر سهم، ارزش حق تقدم به هنگام خرید و فروش در این مرحله مشخص می‌شود.

• معامله حق تقدم مشابه معامله سهام معمولی است بنابراین، این قیمت با توجه به عرضه و تقاضا تغییر خواهد کرد.

فرض کنید قیمت سهمی 1000 تومان است. بعد از تصویب افزایش سرمایه 200 درصدی از طریق آورده نقدی، قیمت جدید هر سهم با توجه به فرمول آن، معادل 400 تومان خواهد بود. اگر مبلغ اسمی را از آن کم کنیم به ارزش حق تقدم به هنگام فروش که معادل 300 تومان است، می‌رسیم.

فروش حق تقدم در چه صورتی سودآور است؟

اگر قیمت حق تقدم در این مرحله، کمتر از قیمت پایانی سهم باشد، خرید آن با سود همراه خواهد بود. فرض کنید قیمت حق تقدم 500 تومان اما قیمت جدید هر سهم، 1000 تومان باشد. شما با خرید حق تقدم 500 تومانی و با اضافه کردن 100 تومان ارزش اسمی به آن، به ازای هر سهم 400 تومان سود می‌کنید.

• البته اگر قیمت پایانی سهم به هنگام تبدیل حق تقدم به سهام تغییر نکند، سود خواهید کرد.

مثال بالا شکل ساده شده نحوه سود بردن از خرید حق تقدم است اما واقعیت این است که در این مورد باید فاکتورهای مختلفی را در نظر بگیرید. در دوره تابلوخوانی، نوسان گیری و ترفندهای بورس تمام نکات مربوط به سود گرفتن از حق تقدم به همراه تکنیک‌های کاربردی برای انجام سرمایه گذاری موفق در بورس ایران آموزش داده می‌شود.

۳- عدم پرداخت ارزش اسمی یا فروش حق تقدم

برخی از سهامداران در مهلت مقرر، نه ارزش اسمی حق تقدم را پرداخت می‌کنند و نه آن را به فروش می‌رسانند. در چنین حالتی پس از پایان مهلت مقرر و متوقف شدن نماد حق تقدم شرکت، تعداد حق تقدم‌هایی که ارزش اسمی آن‌ها پرداخت نشده، مشخص می‌شود. سپس خودِ شرکت آن‌ها را در مرحله پذیره نویسی عمومی به فروش می‌رساند و مبلغ حاصل از آن را پس از کسر هزینه و کارمزد فروش، به حساب سهامداران واریز می‌کند.

چطور می‌توان از جزئیات مرحله پذیره نویسی عمومی پس از اتمام مهلت استفاده از حق تقدم مطلع شد؟

برای اطلاع از جزئیات پذیره نویسی عمومی می‌توانید به سایت کدال مراجعه کرده و فیلترهای جستجو را مطابق موارد زیر انتخاب کنید.

• نام: نام نماد
• گروه اطلاعیه: افزایش سرمایه
• نوع اطلاعیه: اعلامیه پذیره نویسی عمومی

برای مثال می‌توانید در شکل زیر، آگهی پذیره نویسی مربوط به حق تقدم نماد «قرن» را ببینید.

خرید حق تقدم در مرحله پذیره نویسی عمومی، با چه قیمتی انجام می‌شود؟

به هنگام خرید حق تقدم های استفاده نشده در مرحله پذیره نویسی عمومی، علاوه بر قیمتی که برای حق تقدم مشخص می‌شود، خریداران باید مبلغ ارزشی (100 تومان) مربوط به هر سهم را بپردازند. با خرید حق تقدم در این مرحله، هر دو مبلغ به صورت خودکار از حساب خریدار کم می‌شود. پس از اتمام مرحله پذیره نویسی، اطلاعیه مربوط به «نتایج حاصل از فروش حق تقدم های استفاده نشده» در سایت کدال منتشر می‌شود. در تصویر زیر، این اطلاعیه در نماد «قرن» نشان داده شده است.

آیا امکان فروش حق تقدم پس از مرحله پذیره نویسی عمومی وجود دارد؟

خیر. خریداران در این مرحله نمی‌توانند حق تقدم خود را بفروشند. بنابراین آنها باید منتظر تبدیل شدن حق تقدم به سهم باشند.

آموزش رایگان بورس تهران، آشنایی با با مفاهیم و مبانی بازار بورس و فرابورس تهران

نحوه پرداخت مبلغ حاصل از فروش حق تقدم استفاده نشده به سهامدارانی که ارزش اسمی را پرداخت نکرده و در مهلت مقرر هم حق تقدم خود را نفروخته اند، چگونه است؟

پس از اتمام پذیره نویسی عمومی و حراج حق تقدم‌های استفاده نشده، شرکت اطلاعیه مربوط به نحوه پرداخت این حق تقدم‌ها را منتشر می‌کند. این اطلاعیه را می‌توانید در سایت کدال پیدا کنید. برای مثال در تصویر زیر اطلاعیه مربوط به نحوه پرداخت حق تقدم‌های استفاده نشده در نماد «حکشتی» آورده شده است.

در این اطلاعیه، محل دریافت وجه حاصل از فروش حق تقدم ها، تاریخ و مدارک مورد نیاز برای سهامداران حقیقی و حقوقی به طور جداگانه آورده شده است. 

مزایا و معایب حق تقدم

حق تقدم سهام در بورس مزایا و معایبی برای سرمایه گذار و شرکت ناشر دارد که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم.

مزایای حق تقدم

• حق تقدم یک منبع تامین مالی برای شرکت‌ها در بازار سرمایه است.
• صدور حق تقدم با کاهش قیمت خود سهم همراه است بنابراین سهامدارانی که از حق تقدم استفاده می‌کنند، متضرر نمی‌شوند.
• سهامداران می‌توانند با استفاده از اولویتِ مالکیت در شرکت که با حق تقدم ایجاد شده، سهام شرکت را به قیمت ارزانی بخرند.

همان طور که گفتیم نوع برخورد سهامداران نسبت به حق تقدم متفاوت است؛ برخی آن را به ارزش اسمی می‌خرند؛ برخی در همین مدت می‌فروشند و برخی هم منتظر فروش حق تقدم‌های استفاده نشده توسط شرکت می‌مانند. از همین جا می‌توان نتیجه گرفت که همیشه خرید حق تقدم به سود سرمایه گذار نیست.

اگر بتوانید تشخیص دهید که خرید حق تقدم کدام شرکت به سود شما است و یا این که حق تقدم چه نوع شرکتی را باید فروخت، می‌توانید از این دانش خود، سودِ خوبی بگیرید. دوره ترفندهای بورس تهران، جایی است که می‌توانید با استفاده از آن پاسخ مناسبی برای این پرسش‌ها پیدا کرده و بهترین سهم‌های موجود در بورس ایران را بر اساس تکنیک‌های آن پیدا کنید.

معایب حق تقدم

• فرآیند تبدیل حق تقدم به سهام طولانی است.
• برخی مواقع انتشار حق تقدم باعث می‌شود تا سهامداران نسبت به عملکرد مالی و سلامت اقتصادی شرکت دچار شک و تردید شوند و به همین دلیل قیمت سهام بعد از بازگشایی دچار ریزش می‌شود.

در این مقاله تمام نکات مربوط به خرید و فروش حق تقدم سهام را بررسی کردیم اما نکته مهمتر از آن انتخاب سهام با ارزش در بورس ایران است.

در قسمت انجمن خبرگان سرمایه گذاری در ایران، سیگنال بورس تهران توسط جمعی از بهترین و باتجربه‌ترین اساتید و کارشناسان بورسی با استفاده از انواع تحلیل تکنیکال، فاندامنتال، تابلوخوانی و... در اختیار علاقه‌مندان به سرمایه گذاری در بورس ایران قرار داده شده است. از مهمترین ویژگی‌های این سیگنال‌ها می‌توان به ارائه سهام در بازه‌های کوتاه مدت (نوسان‌گیری) و میان مدت، ارائه نقطه و زمان دقیق ورود به سهم و خروج از آن، دسترسی به پرتفوی اساتید و... اشاره کرد.

برای شروع یک سرمایه گذاری هوشمندانه در بورس، باید به طور کامل با مفاهیم بورسی آشنا شوید. در ادامه لیستی از مقالاتی که می‌تواند در این راه به شما کمک کند را قرار می‌دهیم.

• بازار سرمایه چیست؟
• کد بورسی یا کد سهامداری چیست؟
• انواع وضعیت نمادها در بورس
• دلایل توقف نمادها در بورس و نحوه بازگشایی آن‌ها
• بازار خرسی و گاوی چیست؟
• سبدگردانی در بورس چیست و چگونه انجام می شود؟
• بازیگر سهم در بورس چیست؟
• حراج پیوسته و حراج ناپیوسته در بورس
• معرفی حراج پیوسته و حراج ناپیوسته در بورس

سوالات متداول

۱- مفهوم حق تقدم در بورس چیست؟

یکی از راه هایی که شرکت‌ها برای تامین مالی از آن استفاده می‌کنند، افزایش سرمایه از طریق آورده نقدی است. در این روش، اوراقی به نام حق تقدم به نسبتِ درصد افزایش سرمایه به سهامداران شرکت تعلق می‌گیرد تا با پرداخت مبلغ ارزش اسمی، درصد مالکیت‌شان از شرکت حفظ شده و شرکت هم تامین مالی شود.

۲- مهلت استفاده از حق تقدم چقدر است؟

این مهلت معمولا 60 روزه است و در مواردی ممکن است تمدید شود.

۳- نحوه پرداخت مبلغ اسمی حق تقدم چگونه است؟

در این مورد باید به سایت شرکت یا سایت کدال مراجعه کنید. توضیح کامل این موضوع در متن مقاله آورده شده است.