انتظارات تورمی (Inflation expectations) صرفا نرخی است که مردم انتظار دارند، قیمتها در آینده با توجه به آن افزایش پیدا کند. علت اهمیت انتظارات تورمی، تاثیرگذاری آنها بر نرخ تورم واقعی است. این انتظارات بر نوع رفتار اقتصادی مردم و سیاستهای پولی یک کشور تاثیر می‌گذارند.
مثلا، اگر مردم انتظار داشته باشند که در سال آینده قیمتها ۳۰٪ افزایش پیدا کند، کسبوکارها هم تمایل دارند قیمت محصولات خود را حداقل ٪۳۰ افزایش دهند و در طرف مقابل، نیروی کار هم تمایل دارد دستمزدها را به اندازه ۳۰٪ افزایش دهد.
این انتظارات از سطح قیمتها در آینده، بر خانواده‌ها، کسب و کارها و سرمایه‌گذاران بازارهای مالی در نوع خرج کردن، پس‌انداز، قیمت‌‌گذاری، تعیین دستمزد و نحوه سرمایه گذاری اثرگذار است.
انتظارات تورمی به دو دسته تقسیم می‌شوند:
اهمیت انتظارات تورمی را می‌توان با توجه به سه دسته مصرف‌کنندگان، کسبوکارها و سیاستهای پولی توضیح داد:
انتظارات تورمی تأثیر قابل توجهی بر سرمایه‌گذاری در بازارهای مالی دارد. از آنجایی که افزایش انتظارات تورمی می‌تواند منجر به افزایش تورم واقعی شود، بانکهای مرکزی می‌توانند نرخ بهره را در پاسخ به آن بیشتر کنند.
در حالت کلی، با افزایش نرخ بهره، جذابیت اوراق بهادار با درآمد ثابت بیشتر شده و در طرف مقابل تمایل به خرید سهام کمتر می‌شود.
البته معمولا در بازار بورس، سهام مرتبط با صنایع کالاهای مصرفی، منابع انرژی و ... همچنان در وضعیت مطلوب باقی مانده اما سهام مرتبط با صنایعی که نیاز به تامین مالی بالا دارند (مثلا صنعت فناوری و ساخت‌و‌ساز) دچار افت قیمت می‌شوند. از طرفی، تقاضا برای خرید طلا بیشتر شده و قیمت آن رشد می‌کند.
تمام این موارد نکات کلی هستند که صرفا با توجه به دو متغیر یعنی انتظارات تورمی و نرخ بهره تحلیل شده‌اند. با این وجود، اقتصاد کلان، علم داده‌های ماتریس‌وار است و سرمایه‌گذاران باید بتوانند مجموعه متغیرها را برای انتخاب بهترین زمان ورود به هر بازار مالی بررسی و تحلیل کنند.
دوره اقتصاد کلان که با هدف آموزش دانش اقتصادی مورد نیاز برای سرمایه گذاری طراحی شده است، می‌تواند در این زمینه به تمام افراد جامعه کمک کند تا سرمایه خود (هرچند اندک) را با نرخ بازدهی بالایی (بیشتر از نرخ رشد تورم در ایران) افزایش دهند.
بله. افزایش انتظارات تورمی می‌تواند افزایش تورم واقعی را به دنبال داشته و یا کاهش آن را دچار مشکل کند. برای بررسی بیشتر بهتر است نقش نرخ بیکاری و رابطه‌اش با تورم و انتظارات تورمی را توضیح دهیم؛ بحثی که با عنوان مارپیچ دستمزد- قیمت شناخته می‌شود.
مارپیچ دستمزد- قیمت بر این نکته تاکید دارد که وقتی انتظارات تورمی بیشتر می‌شود، کاهش تورم دشوار است، حتی اگر نرخ بیکاری بالا باشد.
در این قسمت با بررسی رفتار مصرف‌کنندگان، اثر افزایش انتظارات تورمی بر افزایش نرخ تورم را بررسی خواهیم کرد.
فرض کنید شما قصد دارید در سال آینده، یک دستگاه لپ تاپ بخرید. در شرایطی که قیمتها متعادل بوده و بازار آرام است، شما این تصمیم را در سال بعد عملی خواهید کرد. اما اگر کشور در شرایط متلاطمی باشد و مدام قیمتها افزایش پیدا کند، شما ترجیح می‌دهید تا قیمت لپ تاپ گرانتر نشده، همین امسال آن را بخرید.
البته شما تنها نیستید و افراد بسیاری هم مثل شما تصمیم می‌گیرند لپ تاپ خود را همین امسال بخرند.
بر اثر این رفتار، تقاضای بالایی برای خرید لپ تاپ شکل خواهد گرفت و از آنجایی که تعداد محدود لپ‌تاپ‌ها پاسخگوی نیاز مصرف‌کنندگان نیست، قیمت آن بیشتر می‌شود. حال تصور کنید به جز لپ‌تاپ، مواد خوراکی، خودرو، لوازم خانگی و... هم همین وضعیت را پیدا کنند.
در اینجاست که متوجه می‌شویم افزایش انتظارات تورمی منجر به افزایش تقاضا برای مصرف شده و همین نکته می‌تواند در عمل بدون توجه به سایر فاکتورها، نرخ تورم را افزایش دهد.
هدف فدرال رزرو آمریکا، دستیابی به حداکثر اشتغال پایدار و ثبات قیمتها است. منظور از ثبات قیمتها نرخ تورم سالانه ۲٪ است.
بنابراین فدرال رزرو سعی می‌کند انتظارات تورمی را نیز در همین محدوده حفظ کند. در این راستا، بانک مرکزی آمریکا تلاش می‌کند انتظارات تورمی را ثابت نگه دارد اما این ثابت بودن به چه معناست؟
برای پاسخ به این سوال از دو مثال استفاده می‌کنیم.
۱- اگر مردم، تورمی بیشتر از انتظار بلندمدت خود را تجربه کنند اما انتظارات تورمی بلندمدت آنها تغییر چندانی نداشته باشد، انتظارات تورمی به خوبی تثبیت شده است.
۲- اگر مردم واکنش شدیدی نسب به یک دوره زمانی کوتاه با تورم بیشتر از حد انتظار خود نشان دهند و در نتیجه انتظارات تورمی بلندمدت خود را به حد زیادی تغییر دهند، انتظارات تورمی تثبیت نشده است.
بنابراین اگر مصرف‌کنندگان و کسبوکارها انتظار نرخ تورم ۲ درصدی را داشته باشند و گاهی نرخ تورم به شکل موقت بیشتر شود (مثلا به دلیل افزایش قیمت نفت) و یا کمتر شود (مثلا به دلیل ایجاد رکود)، کمتر به آن واکنش نشان می‌دهند. در نتیجه فدرال رزرو می‌تواند راحت‌تر به تعهدات خود برای ثبات قیمتها عمل کند.
اندازه‌گیری انتظارات تورمی با استفاده از ۳ روش انجام می‌شود:
۱- نظرسنجی از مصرف‌کنندگان و کسب و کارها؛ نظرسنجی‌های مرتبط با انتظارات تورمی در آمریکا از طریق مراکزی همچون دانشگاه میشیگان، فدرال رزرو نیویورک و هیئت کنفراس انجام می‌شود.
تصویر بالا، نمودار انتظارات تورمی در یک سال آینده را در فاصله سالهای ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۴ را بر اساس نظرسنجی‌های دانشگاه میشیگان نشان می‌دهد.
همان طور که می‌بینید از سال ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۲ به دلیل افزایش تورم تحقق یافته در آمریکا، انتظارات تورمی کوتاه‌مدت (= یک ساله) هم افزایش یافته است.
در عین حال، پس از اجرای سیاستهای انقباضی فدرال رزرو (از سال ۲۰۲۲ تا کنون) و کاهش نرخ تورم تحقق یافته، نرخ انتظارات تورمی کوتاه‌مدت هم کاهش یافته است.
تصویر زیر، نمودار انتظارات تورمی کوتاه‌مدت (۱ سال آینده) را در برابر انتظارات تورمی بلندمدت (۵ سال آینده) در آمریکا نمایش می‌دهد.
۲- پیش‌بینی‌های اقتصاددانان؛ در این روش که با عنوان «نظرسنجی پیش‌بینی‌کنندگان حرفه‌ای» (SPF) شناخته می‌شود، از اقتصاددانان حرفه‌ای درباره چشم‌انداز آنها برای دو شاخص اصلی تورم، یعنی شاخص قیمت مصرف‌کننده (CPI) و شاخص هزینه‌های مصرف شخصی (PCE) سؤال می‌پرسند. شاخص PCE که معیار ترجیحی فدرال رزرو است، در این بررسی‌ها مورد توجه ویژه قرار دارد.
۳- ابزارهای مالی مرتبط با تورم؛ در این روش، اختلاف بین بازده اوراق قرضه خزانه‌داری عادی (Nominal Treasury Bond) با سررسید ۱۰ ساله و بازده اوراق بهادار محافظت شده در برابر تورم خزانه‌داری (TIPS) با سررسید مشابه، به عنوان انتظارات تورمی در نظر گرفته می‌شود. البته این روش تصویر کاملی از انتظارات تورمی نشان نمی‌دهد.
فدرال رزرو از دو طریق می‌تواند بر انتظارات تورمی تاثیر بگذارد:
با استفاده از این دو روش، مردم می‌توانند تصویری مشابه با آنچه فدرال رزرو از تورم آتی در نظر دارد برای خود ایجاد کنند؛ در نتیجه انتظارات تورمی می‌تواند تثبیت شود.
از جمله عواملی که منجر به افزایش انتظارات تورمی در ایران شده، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
در این قسمت انتظارات تورمی که به معنای انتظارات مردم نسبت به میزان تورم در آینده است را بررسی کرده و دانستیم که تغییرات انتظارات تورمی می‌تواند منجر به تغییر نرخ تورم شود. در این میان، سرمایه‌گذاران باید با در کنار هم قرار دادن تورم و سایر متغیرهای اقتصاد کلان، بهترین بازار مالی را برای سرمایه گذاری انتخاب کنند.
جهت آشنایی با سایر موضوعات اقتصادی مرتبط با تورم و سرمایه گذاری از مقالات زیر استفاده کنید.
انتظارات تورمی به مفهوم افزایش انتظار مصرف‌کنندگان، کسبوکارها و سرمایه‌گذاران از افزایش قیمتها در آینده است. با افزایش انتظارات تورمی، نرخ تورم هم افزایش یافته و با کاهش آن، تورم هم کمتر می‌شود.
سرمایه‌گذاران با استفاده از تحلیل مواردی همچون انتظارات تورمی، تورم، نرخ بهره و ... می‌توانند بهترین بازار مالی و بهترین زمان مناسب برای سرمایه گذاری در آن را انتخاب کنند. در صورت نیاز می‌توانید از مشاوره اقتصادی و سرمایه گذاری برای انتخاب بهترین بازار و بهترین زمان سرمایه‌گذاری در آن با توجه به شرایط اقتصادی روز و شرایط شخصی خود (ریسک‌پذیری، سرمایه اولیه) استفاده کنید.
مرکز پژوهش‌های مجلس از پاییز سال ۱۴۰۰ با کمک موسسه افکارسنجی ملت، نظرسنجی مورد نیاز برای تعیین انتظارات تورمی در ایران را آغاز کرده است. البته تاکنون آمار مربوط به این نظرسنجی‌ها منتشر نشده است.
کد بازیابی به ایمیل و شماره موبایل ارسال شد
این کد حداکثر 5 دقیقه اعتبار دارد
