نظریه مقداری پول (Quantity Theory of Money) یا QTM، یکی از مفاهیم اقتصاد پولی است که نشان می‌دهد میان قیمت کالاها و خدمات و مقدار پول در گردش (یا عرضه پول) رابطه مستقیمی وجود دارد.
ریشه نظریه مقداری پول به مطالعات نظریه‌پردازان پولی پیشین از جمله دیوید هیوم، اقتصاددان قرن ۱۸ میلادی برمی‌گردد. این نظریه تفسیر مناسبی از تاثیر پول بر اقتصاد در بلندمدت ارائه می‌کند. در ادامه به توضیح ساده نظریه مقداری پول، فرمول‌ها و تغییرات آن در طول زمان خواهیم پرداخت.
استدلالات دیوید هیوم، اساس نظریه مقداری پول را تشکیل می‌دهد. هیوم معتقد بود قیمت‌ها در یک کشور به طور مستقیمی تحت تاثیر تغییرات عرضه پول (Money supply) هستند. هیوم این قضیه را این طور توضیح می‌داد که با افزایش صادرات در یک کشور و ورود طلای بیشتر به کشور (در آن زمان طلا برای پرداخت هزینه استفاده می‌شده)، قیمت کالاها در آن کشور افزایش پیدا می‌کند.
رایج‌ترین نظریه مقداری پول که با نام «نظریه مقداری جدید» نیز شناخته می‌شود، ساخته دست اقتصاددان آمریکایی، اروینگ فیشر است. بر این اساس، میان حجم پول و سرعت گردش آن با قیمت و تعداد معاملات تناسب برقرار است.
به عبارت دیگر، مردم پول را برای خرید کالاها و خدمات نگهداری می‌کنند و هر چه برای انجام معاملات به پول بیشتری نیاز داشته باشند، پول نقد بیشتری نزد خود نگهداری می‌کنند. به همین دلیل است که حجم پول در اقتصاد با تعداد دلارهایی (یا ارز رایج هر کشور) که برای انجام معاملات رد و بدل می‌شود، رابطه دارد.
فرمول نظریه مقداری پول فیشر عبارت است از:
T: تعداد معاملات انجام شده در یک دوره زمانی خاص مثلا یک سال را نشان می‌دهد. به عبارت دیگر، T تعداد دفعاتی که کالاها و خدمات طی یک سال به وسیله پول دست به دست شده‌اند را نشان می‌دهد.
P: قیمت یک معامله یا همان دلارهای رد و بدل شده است.
P×T: تعداد دلارهایی که در یک سال دست به دست شده‌اند.
M: مقدار یا حجم پول
V: تعداد دفعاتی که پول طی یک سال برای انجام معاملات دست به دست شده است.
فرض کنید در طول یک سال ۱۰۰ بستنی با قیمت ۲۰ هزار ریال فروخته شده است.
T: ۱۰۰
P: ۲۰،۰۰۰
P×T: ۲،۰۰۰،۰۰۰
بنابراین تعداد اسکانس‌ها یا ریال‌های مبادله شده در این یک سال معادل ۲ میلیون است. حال اگر حجم پول موجود در کشور ۱ میلیون ریال باشد، می‌توان با استفاده از این فرمول، سرعت گردش پول را به دست آورد.
بنابراین اگر حجم پول ۱ میلیون ریال و ارزش معاملات در یک سال معادل ۲ میلیون ریال باشد، هر ریال دو بار در سال دست به دست شده است.
نظریه مقداری پول فیشر با تمام سادگی، مشکل بزرگی دارد؛ محاسبه تعداد معاملات انجام شده بسیار مشکل است. به همین دلیل اقتصاددانان از فرمول دیگری در نظریه مقداری پول استفاده می‌کنند.
در فرمول جدید نظریه مقداری پول به جای تعداد معاملات (T) از تولید کل اقتصاد (Y) استفاده می‌شود.
تعداد معاملات و سطح تولید با هم مرتبط هستند؛ هر چه محصول بیشتری تولید شود، کالاها و خدمات بیشتری خرید و فروش خواهد شد. با این وجود، این دو یکسان نیستند چون ارزش معاملات کالاهای دست دوم در تولید به حساب نمی‌آید. بنابراین:
مطالعه این قسمت کمی پیچیده می‌شود. بنابراین پیشنهاد می‌کنیم در صورت عدم آشنایی با مفاهیم تولید ناخالص داخلی و ملی به این قسمت مراجعه کنید. از آنجایی که:
PY معادل GDP اسمی است.
نظریه درآمدی پول یا سرعت گردش (درآمدی) پول، روایت جدیدی از معادله نظریه مقداری پول است. در واقع سرعت گردش درآمدی پول، مقدار دفعاتی است که یک دلار طی یک دوره زمانی معین به درآمد فرد افزوده می‌شود. این نظریه نشان می‌دهد که با افزایش تقاضای مردم برای نگهداری بخشی از یک دلار درآمد، سرعت گردش درآمدی پول کمتر می‌شود و برعکس زمانی که تمایل مردم برای نگهداری درصدی از یک دلار درآمد کمتر شود، سرعت گردش درآمد پول بیشتر می‌شود.
حال بیایید نظریه مقداری پول را در صورت ثابت بودن سرعت گردش پول بررسی کنیم.
با توجه به مباحث قبلی و فرمول جدید نظریه مقداری پول می‌توان گفت که سرعت گردش پول برابر است با GDP اسمی به حجم پول.
بنابراین با فرض ثابت بودن سرعت گردش پول (V) هر تغییری در حجم پول یا نقدینگی (M) باعث تغییر یکسان در GDP اسمی (PY) می‌شود. در چنین شرایطی این حجم پول است که ارزش دلاری تولید را در اقتصاد تعیین می‌کند.
با توجه به نظریه مقداری پول می‌توان به رابطه حجم پول و تورم پی برد. بیایید نگاهی دوباره به فرمول نظریه مقداری پول بیاندازیم.
حال که این چهار متغیر را بازتعریف کردیم می‌توان بهتر به رابطه عرضه پول و تورم پی برد. بنابراین بر اساس نظریه مقداری پول، اگر بانک مرکزی عرضه پول را ثابت نگه دارد، سطح قیمت‌ها یا تورم ثابت می‌ماند اما اگر بانک مرکزی عرضه پول را افزایش دهد، سطح قیمت‌ها یا تورم نیز به سرعت افزایش خواهد یافت.
اگر به ایران امروز از دیدگاه نظریه مقداری پول نگاهی بیندازیم متوجه می‌شویم که نقدینگی یا حجم پول در کشور بسیار بالاست و نرخ تورم نیز روز به روز بیشتر می‌شود. تنها کاری که مردم (جدا از سیاست‌های کلانی که دولتمردان باید اجرا کنند) می‌توانند برای بهبود شرایط زندگی خود انجام دهند، افزایش دانش اقتصادی برای کسب بازدهی از انواع روشهای سرمایه گذاری است.
به عقیده پول گرایان، افزایش سریع عرضه پول منجر به افزایش سریع تورم می‌شود. دلیل این امر واضح است؛ زمانی که رشد پول از رشد اقتصادی پیشی می‌گیرد، پول زیاد در برابر کالاها و خدمات کم قرار می‌گیرند و کمبود کالاها منجر به افزایش قیمت‌ها یا همان تورم می‌شود.
در نظریه مقداری پول، سرعت گردش پول ثابت فرض شد و به این نتیجه رسیدیم که افزایش عرضه پول منجر به افزایش قیمت‌ها می‌شود. در واقع، QTM سنگ بنای نظریات پول گرایان در اقتصاد است.
اقتصاد کینزی، نظریه‌ای در اقتصاد کلان است که بر پایه نظریات جان مینارد کینز بنا شده است. کینز در دهه ۱۹۳۰، نظریه مقداری پول را به چالش کشید و گفت که افزایش عرضه پول، منجر به کاهش سرعت گردش پول می‌شود. او رابطه مستقیم میان P و M را رد کرد چون فکر می‌کرد که نقش نرخ بهره نادیده گرفته می‌شود.
بر اساس تئوری کینز در این مورد، سرعت (V) ثابت یا پایدار نیست اما می‌تواند به طور گسترده‌ای بر اساس خوشبینی یا عدم اطمینان در مورد آینده (که ترجیح نقدینگی را هدایت می‌کند) نوسان کند.
کنات ویکسل اقتصاددان سوئدی، جدی‌ترین چالش‌ها را به نظریه مقداری پول فیشر وارد کرد. نظریه پولی ویکسل چنین بود؛ افزایش حجم پول منجر به افزایش قیمت‌ها می‌شود با این حال، تحریک مصنوعی عرضه پول یا نقدینگی از طریق سیستم بانکی، قیمت‌ها را به طور نابرابر (به ویژه در بخش کالاهای سرمایه‌ای) تغییر می‌دهد. این قضیه به نوبه خود ثروت واقعی را به شکلی نابرابر تغییر داده و حتی می‌تواند چرخه‌های تجاری را ایجاد کند.
در این مقاله به نظریه مقداری پول پرداخته و تغییرات آن را در طول زمان بررسی کردیم. این نظریه با فرمول استاتیک فیشر شناخته شد و بعدها با ثابت در نظر گرفتن سرعت گردش پول، مدلی پویا به خود گرفت.
در پایان پیشنهاد می‌کنیم جهت آشنایی با سایر موضوعات اقتصاد کلان از مقالات زیر استفاده کنید.
نظریه مقداری پول یا QTM بر این پایه استوار است که افزایش نقدینگی یا عرضه پول منجر به افزایش قیمت‌ها می‌شود.
بر اساس نظریه مقداری پول اگر حجم پول افزایش اما سرعت گردش پول ثابت بماند، یا قیمت و یا تعداد معاملات افزایش پیدا می‌کنند.
پول در گردش (Currency in circulation) مقدار پول نقدی (اسکناس و سکه) است که به صورت فیزیکی برای انجام معاملات در یک کشور وجود دارد. بنابراین پول در گردش، بخشی از کل عرضه پول یا نقدینگی در یک کشور است (بخش دیگر آن مربوط به انواع حساب‌های بانکی است). حجم پول در گردش، ارزش دلاری (یا ارز رایج هر کشور) کل پولی که در یک بازه زمانی به شکل فیزیکی دست به دست می‌شود را نشان می‌دهد. به عنوان مثال با مراجعه به سایتUS Currency ، می‌توانید ارزش دلاری پول در گردش (در آمریکا) به همراه حجم هر اسکناس (تعداد) را در سالهای مختلف بررسی کنید.
کد بازیابی به ایمیل و شماره موبایل ارسال شد
این کد حداکثر 5 دقیقه اعتبار دارد
