رکود اقتصادی (Recession) شرایطی است که در نتیجه کاهش فعالیت‌های اقتصادی ظهور می‌کند. برای شناسایی رکود از شاخص تولید ناخالص داخلی حقیقی (Real GDP) استفاده می‌کنند به طوری که اگر طی ۲ دوره پیاپی ۳ ماهه، این شاخص رشد منفی داشته باشد، رکود شکل گرفته است. با این حال اغلب اقتصاددانان، به دوره کاهش تولید و افزایش بیکاری، رکود اقتصادی می‌گویند.
در تعریف رکود چیست به زبان ساده می‌توان گفت، هنگامی که بیکاری در حال افزایش است، سود شرکت‌ها کاهش می‌یابد، بازارهای مالی در حال سقوط بوده و میزان تولید ناخالص داخلی کشورها کاهش می‌یابد، شرایطی به وجود می‌آید که به آن رکود اقتصادی گفته می‌شود. در یک کلام:
همان طور که پیشتر اشاره شد، رشد منفی GDP حقیقی طی ۲ دوره سه ماهه، نشانه رکود است. گرچه این تعریف به عنوان یک قانون کلی مفید است با این حال صندوق بین المللی پول، اشکالاتی بر آن وارد کرده است:
از دیدگاه اقتصاددانانِ «دفتر ملی پژوهش اقتصادی» (NBER) در آمریکا، «رکود اقتصادی، دوره بین اوج فعالیت اقتصادی و کمترین فعالیت اقتصادی است؛ رکود، شامل کاهش قابل توجه در فعالیت‌های اقتصادی است که در سراسر اقتصاد پخش شده و بیش از چند ماه به طول می‌انجامد و معمولا در تولید، درآمد واقعی، اشتغال و سایر شاخص‌ها قابل مشاهده است. بر این اساس:
در همین راستا NBER، برای تعیین دوره رکود اقتصادی نه تنها از شاخص تولید ناخالص داخلی بلکه از میزان درآمد، اشتغال، فروش و تولید صنعتی نیز استفاده می‌کند.
شناخت عوامل رکود اقتصادی، یکی از حوزه‌های ماندگار پژوهش در اقتصاد است. در واقع، دلایل بسیار زیاد و متنوعی در ایجاد رکود نقش دارند که در ادامه مهمترینِ آنها را شرح خواهیم داد.
به عنوان مثال، افزایش قیمت نفت می‌تواند منجر به رکود شود. با افزایش قیمت انرژی، سطح عمومی قیمت بالا می‌رود و در نتیجه تقاضای کل کاهش پیدا می‌کند. با کاهش تقاضا نیز تولید کمتر شده و تولیدکنندگان به کارگران کمتری نیاز خواهند داشت. در نتیجه با شروع موج تعدیل نیرو، نرخ بیکاری که یکی از عوامل کلیدی ایجاد رکود اقتصادی است، افزایش می‌یابد.
به عنوان مثال، هنگامی که دولتی قصد کاهش تورم را دارد، می‌تواند با در پیش گرفتن سیاست‌های انقباضی، نرخ بهره را افزایش دهد. با افزایش نرخ بهره بانکی، تمایل افراد به نگهداری پول در بانک بیشتر شده و خانوارها به دلیل خرید کمتر اجناس یا مصرف کمتر، تقاضای کل در سطح اقتصاد را کاهش می‌دهند. هنگامی که تقاضا برای کالاها و خدمات بالا نباشد، تولید کمتر شده، نرخ بیکاری افزایش یافته و رکود اقتصادی ایجاد می‌شود.
به عنوان مثال، در رکود اقتصادی که در سال ۲۰۰۷ میلادی آغاز شد، افزایش قیمت دارایی‌های مالی و افزایش اعتبار به صورت همزمان موجب به بیشتر شدن بدهی شد. هنگامی که بدهی خانوارها و بنگاه‌ها افزایش می‌یابد، آنها میزان سرمایه گذاری و مصرف را کاهش می‌دهند که این به نوبه خود منجر به کاهش فعالیت اقتصادی می‌شود. مشکلات ناشی از افزایش اعتبار همیشه منجر به رکود نمی‌شود اما در صورت وقوع، نسبت به سایر رکودها پُرهزینه‌تر است.
این مورد به خصوص در کشورهایی که صادرات قوی دارند، می‌تواند منجر به رکود شود.
در دوران رونق اقتصادی، هیجانات سرمایه‌گذاران به اوج خود می‌رسد. همین نکته ممکن است با سقوط بازارهای مالی و بدبینی سرمایه‌گذاران، اثرات خود در عوامل اقتصادی و مالی واقعی بگذارد. علاوه بر این، چون تمام تصمیمات اقتصادی آینده‌نگر هستند، ذهنیت سرمایه‌گذاران، خانوارها و بنگاه‌ها می‌تواند در شروع و گسترش رکود اقتصادی نقش داشته باشد.
شناسایی یک رکود اقتصادی واقعی، فرآیندی زمان‌بر است. به عنوان مثال، تقریبا یک سال طول کشید تا سازمان NBER ابتدا و انتهای رکود اخیر در آمریکا را اعلام کند. علاوه بر این، اقتصاددانان از مجموعه بزرگی از متغیرهای اقتصادی در کنار GDP حقیقی استفاده می‌کنند تا رکود اقتصادی را پیشبینی کنند. پیچیدگی بررسی این متغیرها بالاست و تاکنون نتایج قابل اعتمادی از پیشبینی رکود قبل از وقوع ثبت نشده است. در واقع، به علت دلایل متغیری که در ایجاد رکود اقتصادی نقش دارند، پیشبینی آنها چالش‌برانگیز است.
از طرف دیگر آمار مربوط به تولید ناخالص داخلی که اغلب برای شناسایی رکود استفاده می‌شوند، گذشته‌نگر هستند. بدین معنی که احتمالا زمانی که رکود به پایان می‌رسد می‌توان اعلام کرد یک رکود اقتصادی مشاهده شده است. با این حال سرنخ‌هایی از رکود وجود دارد که با استفاده از آنها می‌توانید متوجه شوید که چه زمانی قرار است از نظر اقتصادی در وضعیت بدی قرار بگیرید.
همان طور که پیشتر اشاره شد از نظر دانش تخصصی اقتصاد، شناسایی رکود زمان‌بر است. با این حال شواهدی عمومی وجود دارد که آگاهی از آنها به شما در شناسایی رکود و گرفتن تصمیمات اقتصادی در زندگی و سرمایه گذاری کمک خواهد کرد.
۱- کاهش مشاغل؛ اخراج گسترده کارگران و کارمندان یکی از نشانه‌های وجود فشار بر بنگاه‌ها است. ممکن است هزینه‌های تولید بیشتر از حاشیه سود شده باشد و یا حتی تقاضا برای یک کالای مهم کاهش یافته باشد. در این زمینه می‌توانید آمار مربوط به اشتغال را بررسی و دنبال کنید:
تصویر زیر آمار مربوط به کاهش مشاغل چلنجر را از سال ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۴ میلادی نشان می‌دهد. همان طور که مشاهده می‌کنید، بیشترین کاهش مشاغل در آمریکا، در سال ۲۰۲۰ میلادی رخ داده است.
اگر تصویر بالا را با آمار مربوط به بیکاری و رکود اقتصادی که موسسه NBER منتشر کرده (تصویر زیر) مقایسه کنید، مشاهده می‌کنید که در هر دو، بیکاری و رکود اقتصادی آمریکا در سال ۲۰۲۰ بیشتر از سالهای قبلی و بعدی بوده است. این شاخص در آوریل ۲۰۲۰ در بیشترین مقدار (14.7%) و به تدریج تا سپتامبر ۲۰۲۲ کاهش یافته (3.5%) است.
۲- کاهش درآمد؛ تحلیلگران وال استریت، درآمد هر سهم (EPS) شرکت‌های بورسی را به صورت فصلی و سالانه پیشبینی می‌کنند. این پیش‌بینی‌ها تا حدودی بر اساس جریانات اقتصادی است. اگر این آمار به صورت پیوسته کاهش پیدا کنند، می‌توانند نشانه‌ای از بروز رکود باشند.
بنابراین اگر امکان فعالیت در بورس آمریکا یا سایر بورس‌های جهانی را دارید، پیشنهاد می‌کنیم از دوره تحلیل بنیادی سهام خارجی به همراه اقتصاد کلان و تحلیل تکنیکال استفاده کنید. در این صورت می‌توانید حتی با پیشبینی رکود اقتصادی نیز سهام‌های مناسب در چنین دورانی، را خریداری کرده و بازدهی مناسبی به دست بیاورید.
۳- گزارشات فدرال رزرو آمریکا؛ با بررسی این گزارشات می‌توان میزان فعالیت اقتصادی آمریکا را بررسی کرد. گزارشات اقتصادی آمریکا در تمام بازارهای مالی بین‌المللی همچون ارزهای خارجی، نفت، ارزهای دیجیتال، طلای جهانی و حتی قیمت طلا در ایران تاثیرگذار هستند.
۴- کاهش میزان خرید مدیران بنگاه‌ها؛ هنگامی که شرایط اقتصادی نا به سامان می‌شود، شاخص خرید مدیران (PMI) روندی کاهشی را در پیش می‌گیرد.
در ادامه، برای شناسایی رکود اقتصادی، مشخصات مشترک آنها را بررسی خواهیم کرد.
به هنگام ظهور رکود اقتصادی بهتر است با استفاده از دانش اقتصاد کلان و بررسی متغیرهای اقتصادی، در بازاری سرمایه گذاری کرد که نسبت به سایر بازارها پتانسیل کسب بازدهی در آن بیشتر است. به عنوان مثال، در رکود اخیر آمریکا که در سال ۲۰۲۰ میلادی و در نتیجه سیاست‌های اقتصادی آمریکا در مقابل همه گیری کووید-۱۹ ایجاد شد، بازار سهام سقوط کرد، قیمت طلا کاهش یافت، بازار ارزهای دیجیتال هر روز افت بیشتری می‌کرد اما در این میان ارزش دلار آمریکا بیشتر شده بود. سرمایه‌گذارانی که اقتصاد می‌دانستند، در این مدت توانستند در بازار فارکس بر روی دلار آمریکا سرمایه گذاری کرده و سود مناسبی به دست بیاورند.
از آنجایی که امکان انجام معاملات فروش در فارکس وجود دارد، این سرمایه‌گذاران با دانش خود از کاهش ارزش ارزهای خارجی دیگر همچون یورو در برابر دلار، استفاده کرده و با شروع روندهای نزولی از کاهش قیمت نیز بازدهی کسب کردند. همان طور که پیشتر اشاره شد، علل ایجاد رکود اقتصادی متعدد هستند، بنابراین یک سرمایه‌گذار باید توانایی تحلیل این علل و شناسایی بازار پرسود در چرخه‌های مختلف اقتصادی را داشته باشد.
دوره اقتصاد کلان، به منظور شناسایی بازار مناسب در به چرخه‌های اقتصادی مختلف (دوران رونق و رکود) طراحی شده است و این دانش را به زبانی ساده به تمام کسانی که قصد سرمایه گذاری در بازارهای مالی همچون طلا، فارکس، بورس، ملک، خودرو و .... دارند، آموزش می‌دهد.
عواقب رکود اقتصادی بر کسب و کارهای کوچک و بزرگ شامل کاهش میزان فروش و در نتیجه کاهش میزان سود است. با این تفاوت که کسب و کارهای کوچک نسبت به رکود آسیب‌پذیرتر هستند. به عنوان مثال، یک شرکت مشاوره‌ای کوچک ممکن است به دلیل به تعویق انداختن مهلت پرداخت فاکتورها توسط مشتریان با مشکل جریانات نقدی مواجه شود. اما یک کسب و کار بزرگتر ممکن است با کاهش کارکنان، کاهش هزینه‌های بازاریابی، عدم افزایش دستمزد و مواردی از این قبیل، وضعیت خود را حفظ کند.
رکود اقتصادی ایران از نوع رکود تورمی (Stagflation) است. بدین معنی که هم تولید ناخالص داخلی کاهش قابل ملاحظه‌ای داشته و هم نرخ تورم افزایش یافته است. به زبان ساده می‌توان گفت، در چند سال گذشته در ایران، هم قیمت کالاها و خدمات افزایش شدیدی داشته‌اند، هم رشد اقتصادی کاهش یافته است. به مرور نیز نرخ بیکاری افزایش یافته و تمامی این‌ها شرایطی را به وجود آورده که به آن رکود تورمی گفته می‌شود.
یکی از مهمترین دلایل ایجاد رکود اقتصادی ایران، خروج آمریکا از برجام و شروع تحریم‌ها بود. اقتصاد ایران که بیشتر از همه به صادرات نفت وابسته بود، ضربه بزرگی دید و رشد اقتصادی در نتیجه تحریم فروش نفت، کاهش یافت. افزایش قیمت ارز و کاهش ارزش ریال، تورم را تشدید کرد. البته سیاست‌های پولی اشتباه که منجر به افزایش نقدینگی در ایران شدند نیز بی‌تاثیر نبودند. از دیدگاه بانک جهانی، شوک‌های جهانی و تحریم‌ها منجر به ایجاد یک رکود ۱۰ ساله در ایران شده بود که در سال ۲۰۲۰ میلادی پایان یافت. طی دو سال بعدی (تا ۲۰۲۲) اقتصاد ایران با افزایش فعالیت‌های نفتی و سازگاری فعالیت‌های اقتصادی با تحریم تا حدودی بهبود یافته است.
بحران اقتصادی (Depression)، رکود اقتصادی شدیدی است که در آن کاهش تولید ناخالص داخلی به بیش از ۱۰٪ می‌رسد. با این حال در این زمینه نیز تعریف رسمی و دقیقی وجود ندارد. در محافل اقتصادی یک شوخی در این زمینه وجود دارد: «رکود اقتصادی، زمانی است که همسایه شما شغل خود را از دست می‌دهد و بحران اقتصادی، زمانی است که شما شغل خود را از دست می‌دهید».
از جمله نمونه‌های بحران اقتصادی در جهان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
در این مقاله به بررسی مفهوم رکود اقتصادی پرداخته و دانستیم که کاهش تولید و افزایش بیکاری، دو فاکتور مهمی هستند که می‌توانند منجر به رکود شوند. نوسانات اقتصادی با چرخه‌های رونق و رکود شناخته می‌شوند و مهم است که سرمایه‌گذاران برای کسب بیشترین بازدهی از بازارهای مالی با آنها آشنا باشند تا بتوانند در هر دو دوره به شکل موثری فعالیت کنند.
جهت آشنایی با سایر موضوعات اقتصادی تاثیرگذار بر سرمایه گذاری از مقالات زیر استفاده کنید.
رکود اقتصادی، وضعیتی است که در آن رشد اقتصادی کاهش یافته و میزان بیکاری افزایش می‌یابد.
طبق آخرین گزارش بانک جهانی از وضعیت ایران در سال ۲۰۲۲، ایران به دلیل تحریم‌ها و کاهش صادرات نفت، یک دوره ۱۰ ساله را در رکود به سر برده است.
کد بازیابی به ایمیل و شماره موبایل ارسال شد
این کد حداکثر 5 دقیقه اعتبار دارد
