پول چیست؟ | تعریف پول و وظایف پول

اکثریت قریب به اتفاق مردم در زندگی با پول سروکار دارند با این حال تعداد کمی از آنها می‌دانند پول چیست و یا اینکه نحوه کار پول چگونه است؟

پول، ابزار یا وسیله‌ای جهت مبادله است که مردم برای خرید کالاها و خدمات از آن استفاده می‌کنند. علاوه بر این، مردم بازپرداخت وام یا تسویه بدهی را به وسیله پول انجام می‌دهند. در گذشته مردم از مبادله کالا به کالاها و بعدها مبادله کالا با سکه طلا و نقره استفاده می‌کردند اما اکنون مبادله کالا با پول در اکثر کشورهای جهان رایج است. در ادامه مقاله درباره پول، ارزش، انواع و کارکرد آن در اقتصاد خواهیم پرداخت.

پول چیست؟

در پاسخ به‌این پرسش که پول چیست به زبان ساده می‌توان گفت، پول (Money) ابزاری است که تمام افراد جامعه آن را به عنوان وسیله‌ای برای مبادله که قابلیت شمارش داشته و به همین علت تعیین میزان ارزش آن مشخص است، پذیرفته‌اند. با این حال پول ابزاری است که ارزش آن از یک کشور تا کشور دیگر متفاوت است.

• آیا می‌توانید علت تفاوت در ارزش پولی که توسط بانکهای مرکزی کشورهای مختلف دنیا چاپ شده و پشتوانه‌ای ندارد را توضیح دهید؟

ارزش پول چیست؟

ارزش پول به میزان اعتمادی است که مردم برای پول به عنوان یک وسیله مبادله، واحد اندازه‌گیری و ابزار ذخیره دارایی قائل هستند. با این حال این اعتماد در صورت مدیریت نادرست مثلا چاپ بیش از اندازه پول از بین خواهد رفت. چاپ بی رویه و افزایش حجم عرضه پول به تورم و حتی در برخی موارد به ابرتورم منجر خواهد شد.

• اکثر واحدهای پولی در جهان، بدون پشتوانه یا فیات (fiat money) هستند.

در قسمت تاریخچه پول به شرح پیدایش پول در جهان پرداختیم. در گذشته، طلا به عنوان پشتوانه چاپ پول در نظر گرفته می‌شد اما در دهه ۷۰ میلادی با منسوخ شدن استاندارد طلا در آمریکا، دلار بدون پشتوانه طلا به چاپ رسید اما آیا در زمان حاضر، پول بدون پشتوانه بی ارزش است؟

• دولت یا بانک مرکزی در یک اقتصاد، به عنوان پشتوانه پول نقش‌آفرینی می‌کنند.

ارزش پول به پشتوانه اعتمادی است که مردم به کشورِ ناشرِ پول دارند. به بیان دیگر، پول کاغذی به خودی خود دارای ارزش نیست اما عملکرد اقتصادی کشور ناشر پول، پشتوانه‌ای برای ارزش آن در حال و آینده است.

مشخصات پول

پول به عنوان ابزار مبادله کالاها و خدمات باید یک سری مشخصات خاص داشته باشد.

۱- قابلیت تعویض

در گذشته کالاهایی که ارزش متفاوت داشتند، با یکدیگر مبادله می‌شدند اما سنجش دقیق ارزش دو کالا، کاری بسیار دشوار بود. واحدهای پول با داشتن ارزش برابر، با یکدیگر قابل تعویض هستند و این مشکل را برطرف نموده‌اند.

۲- دوام

پول بایستی بادوام باشد تا در چرخه مبادلات آتی در جامعه از بین نرود.

۳- قابلیت حمل

پول باید قابلیت حمل و جا به جایی آسان را داشته باشد.

۴- قابلیت تقسیم

پول باید قابلیت تقسیم شدن را داشته باشد.

۵- قابلیت شناخت‌پذیری

کیفیت و کمیت پول بایستی به آسانی قابل مشاهده باشد تا همگان بتوانند با استفاده از آن مبادلات خود را انجام دهند. اگر پول، کالایی غیر قابل شناسایی بود بایستی هزینه‌های بسیاری برای احراز کیفیت و ارزش مقداری آن صرف می‌شد.

۶- ثبات در عرضه

عرضه پول بایستی در طول زمان نسبتا ثابت باشد تا از نوسانات ارزش آن جلوگیری شود. اگر اقتصادها به جای پول از یک کالای ناپایدار استفاده می‌کردند، به دلیل کمبود یا فراوانی بیش از حد آن، ارزش آن افزایش یا کاهش پیدا می‌کرد.

تعریف پول و وظایف پول

به نقل از وبسایت صندوق بین‌المللی پول، «پول، چیزی است که ارزش خود را در طول زمان حفظ کرده و می‌تواند به راحتی به قیمت تبدیل شده و در عین حال به طور گسترده‌ای پذیرفته شود.» کاربرد اصلی پول، مبادلات کالاها و خدمات یا همان وسیله دادوستد (medium of exchange) است. اما علاوه بر این کارکرد، پول وظایف یا کاربردهای دیگری نیز دارد.

۱- واحد شمارش

از آنجایی که پول وسیله مبادله کالاها و خدمات است می‌توان از آن به عنوان واحد شمارش استفاده کرد. به عبارت دیگر پول می‌تواند تغییرات ارزش آیتم‌ها در طول زمان را نشان داده و بدین ترتیب می‌توان از آن برای سنجش کمیت کالاها و خدمات استفاده کرد.

• پول، شاخص و معیاری جهت محاسبه و اندازه‌گیری معاملات اقتصادی است.

برای مثال زمانی که به دوست خود می‌گویید قیمت پیتزا، ۲۰۰ هزار تومان (و نه ۱۰ پفک ۲۰ هزار تومانی) است او متوجه قیمت پیتزا شده و می‌داند برای خرید آن باید چقدر پول کنار بگذارد. یک شخص بدهکار نیز می‌داند چقدر پول (و نه کالا) برای تسویه بدهی‌اش نیاز دارد.

۲- ذخیره ارزش

پول ابزاری است که می‌توان از آن به عنوان ذخیره ارزش استفاده کرد. از این دیدگاه، پول کارکردی آینده محور دارد که می‌توان از آن برای پس‌انداز کردن استفاده کرد. برای مثال اگر در این ماه ۱۰ میلیون تومان درآمد داشته باشید، می‌توانید آن را نگهداری کرده و چند ماه بعد استفاده کنید.

• در کشوری مانند ایران که با تورم بالا دست و پنجه نرم می‌کند، نگهداری پول نه تنها منجر به ذخیره ارزش نشده بلکه به شدت ارزش آن را نیز کمتر می‌کند.

البته پول یک وسیله ذخیره ارزش کامل نیست چون اگر قیمت افزایش پیدا کند، مقدار کالایی که با هر واحد از پول قادر به خرید آن خواهید بود، کاهش می‌یابد.

 ۳- وسیله مبادله

پول وسیله مبادله کالاها با یکدیگر است. زمانی که با در دست داشتن پول به فروشگاه مراجعه می‌کنید، فروشندگان در ازای کالای خود، پول شما را می‌پذیرند.

اشکال پول

اشکال پول در اقتصاد را می‌توان به دو دسته اصلی تقسیم کرد:

۱- ارز (Currency)

ارز یا همان اسکناس و سکه، یکی از اشکال پول است که در جوامع در حال گردش است. ارز در واقع شکل فیزیکی پول است.

۲- سپرده دیداری (Demand Deposit)

مردم بخش زیادی از پول خود را در بانک نگهداری کرده و به فراخور نیازمندی‌های روزمره خود از آن استفاده می‌کنند. این سپرده‌های بانکی در واقع شکل دیجیتالی پول است که اتفاقا حجم بیشتری از پول در اقتصادهای مختلف را به خود اختصاص داده‌اند.

• تفاوت ارز و سپرده در ریسک نکول یا اعتباری است.

ارز (اسکناس و سکه‌ها)، توسط بانک مرکزی پشتیبانی می‌شود و ریسک نکول ندارد اما از آنجایی که سپرده بانکی نوعی بدهی برای بانک محسوب می‌شود (چون سپرده‌گذار می‌تواند آن را پس بگیرد) با خطر ریسک نکول مواجه است. در مقاله ارتباط نقدینگی و پایه پولی به تفصیل و همراه با ذکر مثال‌های متعدد، داستان پولی که در بانک سپرده‌گذاری می‌شود و اقداماتی که بانک با آن پول انجام داده و به خلق بیشتر پول منجر می‌شود را توضیح داده‌ایم.

شبه پول

شبه پول به آن بخش از پولی گفته می‌شود که در حساب‌های پس انداز چند ساله نگهداری می‌شود. از آنجایی که سپرده‌گذار نمی‌تواند در لحظه، سپرده خود را به وجه نقد تبدیل کند به آن شبه پول گفته می‌شود.

انواع پول

انواع پول شامل دو مورد زیر می‌شود:

۱- پول بدون پشتوانه (Fiat Money)

پول بدون پشتوانه یا پول اعتباری ارزش ذاتی نداشته و طبق قانون یا دستور دولت دارای اعتبار می‌شود.

۲- پول کالایی (Commodity money)

پول کالایی دارای ارزش ذاتی بوده و با توجه به همان ارزش است که به عنوان وسیله مبادله استفاده می‌شود. طلا، مهمترین نمونه پول کالایی است.

چرا همه کشورها از یک واحد پولی یکسان استفاده نمی‌کنند؟

استفاده از یک واحد پولی یکسان در تمام کشورهای جهان، مقابله‌ی آنها با شوک‌های اقتصادی را دشوار می‌کند. در واقع کشورها با برخورداری از واحد پولی خاص خود می‌توانند سیاست‌های اقتصادی به ویژه سیاست‌های پولی را مستقل از سایر کشورها انجام کنند. با این کار آنها به شکل آزادانه‌ای، میزان ارزش پول خود را در برابر رویدادهای اقتصادی مختلف تعیین خواهند کرد.

رابطه پول و تورم

رابطه پول و تورم به کاهش ارزش پول در زمان افزایش تورم برمی‌گردد. همان طور که در ابتدای مقاله اشاره شد، ارزش پول یک کشور به اعتماد مردم آن کشور به اقتصاد و بانک مرکزی آن مربوط می‌شود اما زمانی که تورم افزایش می‌یابد این اعتماد به تدریج رنگ می‌بازد.

از جمله نمونه‌هایی که تورم بالا منجر به از بین رفتن قدرت پول و اعتماد مردم شده، می‌توان به کشورهایی مانند آرژانتین و برزیل در دهه ۸۰ میلادی اشاره کرد. افزایش تورم و کاهش ارزش پول باعث بی اعتمادی مردم نسبت به پول رایج این کشورها و جایگزینی دلار در بخشی از معاملات روزانه آنها شد (= پدیده دلاری شدن).

آیا می‌توان به ارزهای دیجیتال به چشم پول نگاه کرد؟

ارزهای رمزنگاری شده مانند بیت کوین که امروزه خرید و فروش آن در ایران نیز طرفداران بسیاری دارد، تمام ویژگی‌ها و مشخصات پول را ندارند. به گزارشِ بانک رزرو استرالیا،‌ بیت کوین یکی از ارزهای دیجیتال است که می‌توان از آن برای پرداخت یا مبادله کالاها استفاده کرد اما تعداد کسب و کارهایی که بیت کوین را به عنوان یک وسیله مبادله می‌پذیرند، اندک است. بنابراین:

• ارز دیجیتال، مهمترین ویژگی پول که پذیرش همگانی یا گسترده است را ندارد.

در فروشگاه‌هایی که بیت کوین را به عنوان وسیله مبادله می‌پذیرند، فروشنده قیمت محلی کالاها را اعلام می‌کند و در صورت ارائه بیت کوین توسط مشتری، ارزش بیت کوین را با توجه به نرخ تبادل آن نسبت به پول محلی محاسبه می‌کند. برای مثال اگر واحد پولی فروشگاه یورو باشد، فروشنده با استفاده از نرخ تبادل EUR/BTC که در زمان نوشتن مقاله معادل 0.000038 است، کالا را به فروش می‌رساند.  بنابراین:

• ارز دیجیتال ویژگی واحد شمارش و اندازه‌گیری پول را ندارد.

علاوه بر این، نوسان قیمت ارز دیجیتال بسیار زیاد است، بنابراین:

• عملکرد ارز دیجیتال به عنوان ابزاری برای ذخیره ارزش نیز ضعیف است.

چاپ پول چیست؟

چاپ پول فرآیندی است که طی آن بانک مرکزی به دلایل مختلف اقدام به تولید مقداری جدیدی از پول می‌کند. به‌این پول، پول قدرتمند یا پایه پولی گفته می‌شود. افزایش یک برابری پایه پولی به افزایش چندین برابری نقدینگی یا عرضه پول در اقتصاد منجر می‌شود.

اگر دولت‌ها جهت استخدام افراد بیشتر، پرداخت دستمزد بالاتر، ایجاد محبوبیت بیشتر یا هر دلیل دیگری بیش از حد پول چاپ کنند، قیمت کالاها و خدمات یا انتظار افزایش قیمت، بیشتر خواهد شد. این پدیده که منجر به ظهور تورم می‌شود، در صورت عدم کنترل توسط دولت و بانک مرکزی می‌تواند منجر به بی اعتمادی و در نهایت بی ارزش شدن پول یک کشور شود.

به زبان ساده، خلق پول بیشتر در جامعه باعث می‌شود تقاضای مردم برای کالاها و خدمات افزایش پیدا کند اما از آنجایی که میزان تولید تغییری نکرده، تولیدکنندگان با افزایش قیمت به‌ این مشکل پاسخ خواهند داد. مشکلی که به تورم و ابرتورم منجر خواهد شد.

نقش پول در اقتصاد

احتمالا تا بدینجا به نقش پول در اقتصاد پی برده‌اید. از این دیدگاه، پول مجموعه دارایی‌های یک اقتصاد است که مردم برای خرید کالاها و خدمات از آن استفاده می‌کنند. در واقع از نظر اقتصاددانان پول ابزاری برای ذخیره دارایی است.

اگر رابطه میان تورم، رشد اقتصادی، پول و پایه پولی، عرضه پول و سایر مفاهیم اقتصاد کلان را درک کنید، می‌توانید در جهت حفظ ارزش سرمایه و کسب سود فراوان حتی در شرایط تورمی بالا گام بردارید. دوره اقتصاد کلان با هدف آشنایی تمام اقشار جامعه با مفاهیم اقتصادی به زبانی ساده و کاربردی جهت برخورداری از یک سرمایه‌گذاری موفق در تمام بازارها (بورس، فارکس، طلا و سکه، ملک، خودرو و ...) طراحی شده است.

ارزش زمانی پول چیست؟

ارزش زمانی پول بدین معنی است که ارزش مقدار مشخصی از پول در زمان حال بیشتر از ارزش همان مقدار پول در آینده است. احتمالا پس از تجربه تورم فزاینده در ایران و کاهش ارزش پول به خوبی این مفهوم را درک کرده باشید.

در صورتی که نتوانید با پول خود سرمایه‌گذاری کنید، ارزش پول به مرور زمان از بین خواهد رفت. به همین جهت توصیه می‌کنیم که روش صحیح سرمایه‌گذاری در بازارهای مالی را یاد گرفته و یا در صورت عدم برخورداری از زمان کافی از بهترین موقعیت‌های خرید و فروش در این بازارها استفاده کنید. با مراجعه به انجمن خبرگان سرمایه‌گذاری در ایران می‌توانید از زمان دقیق ورود و خروجِ فرصت‌های طلایی سرمایه‌گذاری مطلع شوید.

در این مقاله تلاش نمودیم تا به پرسش پول چیست؟ پاسخ داده و تمامی فاکتورهای مهم مربوط به آن را بررسی کنیم. حال نوبت شماست تا با گسترش دانش اقتصادی خود، در حوزه سرمایه‌گذاری قدم گذاشته و علاوه بر حفظ ارزش پول خود در برابر تورم، آن را رشد دهید.

پیشنهاد می‌کنیم جهت درک بهتر مفاهیم اقتصادی از مقالات زیر نیز استفاده کنید.

• اقتصاد کلان چیست؟
• کیک اقتصادی چیست؟
• پایه پولی چیست؟
• رشد اقتصادی چیست؟ | عوامل موثر بر رشد اقتصادی
• اثرات تورم در اقتصاد
• مدیریت ریسک در بازار های مالی
• مدیریت سرمایه در بازار های جهانی و فارکس
• بهترین راه برای حفظ ارزش پول در ایران چیست؟

سوالات متداول

۱- پول چیست و چگونه به وجود آمد؟

پول ابزاری جهت مبادله کالاها و خدمات است که مورد پذیرش همگان است. علاوه بر این، پول بایستی قابلیت شمارش و ذخیره ارزش را نیز داشته باشد. در گذشته به دلیل مشکلات حمل و نقل طلا برای تجارت از یک فرد امین جهت سپردن طلا و گرفتن رسید کاغذی (حواله) که ارزش طلای معادل آن بر رویش درج شده بود، استفاده می‌شد. با تاسیس بانکها، آنها نقش این فرد امین را به عهده گرفتند. در نهایت بانکها به پشتوانه طلا به چاپ پول یا همان رسید کاغذی پرداختند اما در دهه ۷۰ میلادی، استاندارد طلا منسوخ شد و پول بدون پشتوانه یا فیات به وجود آمد.

۲- مخترع پول کیست؟

طبق آخرین اخبار مربوط به تاریخچه پول، اولین نشانه‌های اختراع پول به شکل سکه و اسکناس در چین مشاهده شده است.

۳- کاربردهای پول چیست؟

کاربردهای پول شامل داد و ستد کالاها و خدمات، واحد شمارش (= معیار سنجش ارزش)، ابزاری جهت ذخیره ارزش و انتقال ارزش در معاملات آتی است.

لینک کوتاه: https://amoozesh-boors.com/i/m