نسبت فعالیت چیست؟ | انواع نسبت‌های فعالیت در بورس

نسبت فعالیت یا کارایی میزان چابکی شرکت در عملکرد (تولید و فروش محصولات، وصول مطالبات و ...) یا نحوه استفاده از دارایی در جهت درآمدزایی و سودآوری را نشان می‌دهد. در واقع اینکه چطور یک شرکت می‌تواند به بهترین نحو از منابع خود استفاده کند، موضوعی است که در محاسبه نسبت‌های فعالیت نمایان می‌شود.

• در نسبت فعالیت اقلام ترازنامه یا صورت وضعیت مالی در کنار اقلام صورت سود و زیان مورد استفاده قرار می‌گیرند.

در ادامه مطلب، مهمترین نسبت‌های فعالیت را به همراه مثال‌هایی واقعی از صورت‌های مالی نمادهای بورسی آموزش خواهیم داد.

انواع نسبت‌های فعالیت

انواع نسبت‌های فعالیت شامل موارد زیر می‌شوند:

۱- دوره وصول مطالبات

نسبت دوره وصول مطالبات، فاصله زمانی میان فروش محصولات تا وصول وجه حاصل از فروش را محاسبه می‌کند. به عبارت دیگر با محاسبه دوره وصول مطالبات می‌توان به این نکته پی برد که به طور متوسط چند روز طول می‌کشد تا فروش نسیه شرکت وصول شود. برای مثال اگر دوره وصول مطالبات ۷۰ باشد بدین معنی است که به طور میانگین، ۷۰ روز طول می‌کشد تا وجه حاصل از فروش نسیه شرکت وصول شود.

فرمول نسبت دوره وصول مطالبات در شکل زیر نشان داده شده است.

به جای فروش نسیه سالانه می‌توان از فروش سالانه استفاده کرد.

چطور نسبت دوره وصول مطالبات در بورس را تحلیل کنیم؟

1. دوره وصول مطالبات کوتاه بدین معنی است که زمان کمتری طول می‌کشد تا شرکت به وجه نقد دسترسی پیدا کند. در نتیجه شرکت با مشکلات تامین مالی مواجه نشده و درآمد آن افزایش می‌یابد.
2. دوره وصول مطالبات طولانی بدین معنی است که زمان رسیدن شرکت به طلبش طولانی‌تر است و در نتیجه فشار نقدینگی بر شرکت وارد می‌شود. در این حالت شرکت بیشتر به سمت فروش نسیه متمایل شده است.

بررسی مثال دوره وصول مطالبات در سهام شرکت صنعت غذایی کورش

ابتدا اطلاعات مورد نیاز این فرمول را از صورت‌های مالی سالانه (۱۴۰۱) «نماد غکورش» استخراج می‌کنیم.

بنابراین به طور متوسط ۶۹ روز طول می‌کشد تا طلب شرکت که ناشی از فروش محصولات بوده، وصول شود. نماد غکورش یکی از نمادهای مهم صنعت غذایی در بورس است که بررسی عملکرد فروش ماهانه و مقایسه آن با فروش ماهانه در سال گذشته و همچنین ماه‌های قبلی، در کنار تحلیل صورتهای مالی می‌تواند به عنوان سیگنال خرید یا فروش در نظر گرفته شود.

• جهت دسترسی به آخرین تحلیل صورتهای مالی نماد غکورش به همراه نقاط جذاب ورود به معامله و خروج از آن از حیث تحلیل تکنیکال به این قسمت مراجعه کنید.

حال اگر به محاسبه صورت‌های مالی سالانه ۱۴۰۰ بپردازیم، عدد متفاوتی برای دوره وصول مطالبات به دست  خواهیم آورد.

بنابراین از سال ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۱ تنها درصد کمی به زمان وصول مطالب این نماد اضافه شده است.

دوره وصول مطالبات یا گردش حساب‌های دریافتنی

برخی مواقع به جای دوره مطالبات، گردش حساب‌های دریافتنی محاسبه می‌شود. گردش حساب‌های دریافتنی همان دوره وصول مطالبات است که به جای تعداد روزها، تعداد دفعات وصول مطالبات شرکت محاسبه می‌شود. گردش حساب‌های دریافتنی از تقسیم فروش نسیه به میانگین حساب‌ها و اسناد دریافتنی طی دوره به دست می‌آید.

۲- دوره گردش موجودی کالا

دوره گردش موجودی کالا یکی از انواع نسبت‌های فعالیت است که فاصله زمانی بین دریافت مواد اولیه، تولید کالا و فروش آن توسط شرکت را نشان می‌دهد. بنابراین منظور از گردش موجودی کالا، زمان مورد نیاز جهت تولید و فروش کالای مربوطه است.

• هرچه دوره گردش موجودی کالا کوتاه‌تر باشد، سرعت شرکت در پروسه تولید و فروش بیشتر است.

دو علت طولانی شدن دوره گردش موجودی کالا عبارتند از:

1. کاهش میزان فروش
2. افزایش موجودی کالا

به این نکته دقت کنید که افزایش موجودی کالا، هزینه‌های نگهداری را افزایش خواهد داد.

فرمول گردش موجودی کالا در تصویر زیر نشان داده شده است:

نحوه به دست آوردن اطلاعات مربوط به متوسط موجودی مواد و کالا و بهای تمام شده کالای فروش رفته چگونه است؟

جهت محاسبه متوسط موجودی مواد و کالا از فرمول زیر استفاده کنید.

در اغلب موارد، «دوره» یک سال مالی در نظر گرفته می‌شود. بنابراین با دسترسی به موجودی ابتدا و انتهای دوره در «صورت وضعیت مالی» یا ترازنامه شرکت می‌توان این نسبت را محاسبه کرد.

بهای تمام شده کالای فروش رفته را نیز می‌توان با استفاده از صورت سود و زیان به دست آورد.

چطور نسبت دوره گردش موجودی کالا را تحلیل کنیم؟

به طور کلی پایین بودن نسبت دوره گردش موجودی کالا به معنای سرعت بالای فروش و تولید کالاها و بالا بودن این نسبت به معنای کاهش فروش یا افزایش موجودی کالا است. جزئیات بیشتر تفسیر این نسبت را می‌توان با استفاده از دفعات گردش موجودی کالا تحلیل کرد.

• به طور کلی هر چه نسبت دفعات گردش موجودی کالا بیشتر باشد، بهتر است.

اگر نسبت دفعات گردش موجودی کالا بسیار بالا باشد از حالت مطلوب و ایده‌آل خارج می‌شود چون اعداد بسیار بالا نشان از موجودی ناکافی مواد اولیه دارد و این به معنای مشکل در چرخه تولید است.

در اکثر صنایع نسبت ۵ و ۱۰ برای دفعات گردش موجودی کالا مناسب است و این بدین معنی است که شرکت تقریبا هر یک یا دو ماه یکبار کالاهای تولید شده را به فروش رسانده و مجددا مواد اولیه خریداری و نگهداری می‌کند. حال اگر برای مثال عدد ۱۰ را در فرمول دوره گردش جایگزین کنیم، به عدد 36.5 می‌رسیم که نسبت پایین و ایده آلی برای دوره گردش موجودی کالا به حساب می‌آید.

بررسی مثال دوره گردش موجودی کالا در سهام شرکت ذوب روی اصفهان

برای درک بهتر مفهوم دوره گردش موجودی کالا از صورت‌های مالی سالانه نماد فروی استفاده کرده و اطلاعات مورد نیاز خود را استخراج می‌کنیم.

بنابراین دوره گردش موجودی کالا یا زمان تولید تا فروش محصولات در نماد فروی تقریبا ۱۱۹ روز است اما آیا آگاهی از این نسبت به تنهایی سیگنال خرید سهام را صادر می‌کند؟

قطعا خیر. در مرحله اول شما بایستی دوره گردش موجودی کالا را طی چند سال یا چند دوره مالی بررسی و تحلیل کنید. در مرحله بعدی باید تحلیل جامعی از میزان فروش شرکت (اُفت یا رشد) و میزان سودآوری آن به دست بیاورید.

• جهت دسترسی به جدیدترین تحلیل بنیادی سهام فروی و بررسی میزان ارزش و سودآوری آن به این قسمت مراجعه کنید.

۳- نسبت گردش دارایی

نسبت گردش دارایی یکی دیگر از نسبت‌های فعالیت است که نشان‌دهنده میزان درآمدزایی دارایی‌های شرکت بورسی است. فرمول نسبت گردش دارایی در تصویر زیر نشان داده شده است.

چطور نسبت گردش دارایی در بورس را تحلیل کنیم؟

به طور کلی هر چه نسبت گردش دارایی بیشتر باشد،‌ درآمدزایی شرکت از محل دارایی‌هایش بیشتر بوده و به تبع بهره‌وری آن نیز بالاتر است. عددهای کمتر نیز به معنای کاهش درآمد شرکت از محل دارایی‌هاست.

برای تحلیل این نسبت باید آن را طی چند سوال متوالی بررسی کنید. اگر نسبت گردش دارایی طی چند سوال متوالی بیشتر شود بدین معنی است که افزایش دارایی شرکت منجر به افزایش درآمد آن شده است.

ممکن است دارایی‌های شرکت افزایش یافته اما فروش آن تغییری نکند. در این صورت باید علت را در موارد زیر جست و جو کنید:

• مشکل بازاریابی در فروش محصولات
• افزایش دارایی‌ها بدون برنامه‌ریزی (تورم در دارایی)

به این نکته مهم دقت کنید که نسبت گردش دارایی و سایر نسبت‌های مالی زمانی که جهت مقایسه نمادهای یک صنعت بورسی محاسبه شوند، قابل استناد هستند. به عبارت دیگر، نمی‌توان نسبت گردش دارایی در یک شرکت موجود در صنعت غذایی را با نسبت گردش دارایی در نمادهای موجود در صنعت مخابرات مقایسه کرد.

شرکتهای خرده‌فروشی معمولا میزان فروش بیشتری نسبت به دارایی‌های خود دارند. به همین علت نسبت گردش دارایی در آنها بیشتر است اما در عوض شرکتهای موجود در صنعت ارتباطات نسبت گردش دارایی در آنها پایین‌تر است.

بررسی مثال نسبت گردش دارایی در سهام شرکت تولید ژلاتین کپسول ایران

برای درک بهتر مطلب، مثالی از نحوه محاسبه نسبت گردش دارایی در نماد «دکپسول» خواهیم زد. بدین منظور ابتدا اطلاعات مورد نیاز خود را از صورت‌های مالی این شرکت استخراج می‌کنیم.

عدد به دست آمده در نسبت گردش دارایی مثال بالا را بایستی ابتدا با روند سالهای قبلی شرکت مقایسه کرده و در ادامه این نسبت را برای سایر نمادهای همگروه سهام دکپسول انجام داده تا متوجه شوید که عملکرد شرکت نسبت به درآمدزایی از دارایی‌ها در چه جایگاهی قرار دارد. البته نکته مهم تفسیر جامع صورتهای مالی فصلی و سالانه این شرکت است که میزان ارزندگی آن از نظر بنیادی را نشان خواهد داد.

برای مثال نماد دکپسول در ۳ ماه نخست سال ۱۴۰۲، ۲۷٪ افزایش در میزان فروش ریالی داشته است. اینکه این میزان از افزایش به علت افزایش قیمت کالاها، افزایش میزان فروش و یا سایر مسائل بوده، نکته‌ای است که در کنار بررسی درصد سودآوری این شرکت و در یک کلام تحلیل بنیادی سهام دکپسول، راهگشای انتخاب این سهم یا عدم انتخاب آن برای سرمایه‌گذاری خواهد بود.

۴- نسبت گردش دارایی‌های ثابت

از دیگر نسبت‌های فعالیت در بورس می‌توان به نسبت گردش دارایی‌های ثابت اشاره کرد. این نسبت نحوه درآمدزایی شرکت از دارایی‌های ثابت را نشان می‌دهد.

چطور نسبت گردش دارایی‌های ثابت در بورس را تحلیل کنیم؟

1. نسبت‌های بالا به معنای کارآمدی دارایی‌های ثابت شرکت در درآمدزایی است.
2. نسبت‌های پایین به معنای سرمایه گذاری بیش از حد در دارایی‌های ثابت و عدم کارایی آن است.

نسبت‌های پایین نشان از قفل مقدار بیش از حدی از سرمایه در دارایی‌های ثابت است و یا اینکه نشان‌دهنده این نکته است که شرکت نمی‌تواند به شکل کارا از این دارایی‌ها بهره ببرد. از طرفی نسبت‌های بالا نیز ممکن است دلالت بر استهلاک تجهیزات و ماشین‌آلات یک شرکت داشته باشند.

بررسی مثال نسبت گردش دارایی‌های ثابت در سهام شرکت نیرو کلر

در ادامه، نحوه محاسبه نسبت گردش دارایی‌های ثابت را با مثالی در نماد «شکلر» توضیح خواهیم داد.

عدد به دست آمده برای نماد شکلر نسبتا مناسب است به شرطی که بتوان این عدد را با سایر نمادهای همگروه و صورتهای مالی سالهای قبلی در همین نماد مقایسه کرد. بررسی فروش ماهانه در گزارشهای ماهیانه نماد شکلر به همراه تحلیل صورتهای مالی دید بهتری در مورد عملکرد سهم در اختیار شما قرار می‌دهد.

• تصویر زیر میزان فروش ماهانه نماد شکلر در بخش تحلیل بنیادی شکلر مجموعه آموزش بورس را نشان می‌دهد.

۵- دوره گردش عملیات

دوره گردش عملیات یکی دیگر از نسبت‌های فعالیت است که فاصله‌ی زمانی بین خرید مواد اولیه، تولید کالا و برگشت وجه نقد حاصل از کالای تولید شده را می‌سنجد.

فرمول دوره گردش عملیات به دو شکل جداگانه برای شرکت‌های تولیدی و شرکت‌های غیر تولیدی محاسبه می‌شود.

نحوه محاسبه دوره وصول مطالبات و دوره گردش موجودی کالاها را در قسمت‌های قبلی توضیح دادیم. منظور از دوره ساخت کالا، مدت زمانی است که مواد اولیه به کالای نهایی تبدیل می‌شوند.

چطور دوره گردش عملیات در بورس را تحلیل کنیم؟

هر چه دوره گردش عملیات کوتاه‌تر باشد بدین معنی است که فاصله تولید کالا تا فروش و تبدیل آن به وجه نقد کمتر است. در نتیجه شرکت به سرمایه در گردش کمتری نیاز خواهد داشت.

۶- نسبت موجودی کالا به سرمایه در گردش

نسبت موجودی کالا به سرمایه در گردش از دیگر نسبت‌های فعالیت است که همان طور که از نام آن مشخص است بر این موضوع دلالت دارد که چه مقدار از سرمایه در گردش شرکت شامل موجودی کالا می‌شود. اهمیت این نسبت به عملکرد شرکت در بازاریابی و فروش مرتبط است.

اما سرمایه در گردش چیست؟

سرمایه گردش حاصل تفاوت دارایی جاری شرکت از بدهی جاری آن است.

فرمول نسبت موجودی کالا به سرمایه در گردش در تصویر زیر نشان داده شده است.

چطور نسبت موجودی کالا به سرمایه در گردش در بورس را تحلیل کنیم؟

بالا بودن این نسبت نشان‌دهنده حجم بیشتر تولید کالا نسبت به فروش آن است. در چنین حالتی بازدهی شرکت به علت سرعت کم در تامین وجه نقد مورد نیاز کمتر می‌شود. عمده‌ترین دلیل بالا بودن این نسبت به عملکرد نامطلوب بازاریابی و فروش مربوط می‌شود.

• معمولا حداکثر عدد مناسب برای این نسبت را ۰.۸ می‌دانند.
• در صورتی که سرمایه در گردش شرکت منفی باشد یعنی بدهی‌های جاری شرکت بیشتر از دارایی‌های جاری آن باشد، بهتر است برای ارزیابی عملکرد شرکت از نسبت‌های نقدینگی استفاده کنید.

بررسی مثال نسبت موجودی کالا به سرمایه در گردش در سهام شرکت پویا زرکان آق دره

در ادامه، نسبت موجودی کالا به سرمایه در گردش را با مثالی در نماد «فزر» توضیح خواهیم داد.

این نسبت مناسب در نماد فزر را همچون سایر نسبت‌ها باید با توجه به نمادهای همگروه خود مقایسه کرد و مهمتر از آن تحلیل سایر جنبه‌های صورت‌های مالی است که به شما در خرید سهام ارزنده کمک خواهد کرد.

• تفسیر تازه‌ترین صورت‌های مالی منتشر شده و پیش‌بینی سود نماد فزر را در صفحه تحلیل بنیادی سهام فرز دنبال کنید.

۷- نسبت گردش سرمایه جاری

نسبت گردش سرمایه جاری از دیگر نسبت‌های فعالیت یا کارایی شرکتها در بازار سرمایه ایران است. این نسبت اثرگذاری سرمایه در گردش شرکت را در میزان فروش نشان می‌دهد. اندازه‌گیری این نسبت طی چند سال متمادی نشان می‌دهد که میزان سرمایه در گردش چقدر با درآمد شرکت تناسب دارد.

فرمول نسبت گردش سرمایه جاری در تصویر زیر نشان داده شده است.

چطور نسبت گردش سرمایه جاری در بورس را تحلیل کنیم؟

در ابتدا به این نکته اشاره کنیم که بهتر است نسبت گردش سرمایه جاری را علاوه بر چند دوره متمادی در یک شرکت در کنار دوره گردش عملیات تجزیه و تحلیل کنید.

علت نسبت بالای گردش سرمایه جاری را می‌توان در دو مورد خلاصه کرد:

1. کاهش سرمایه در گردش
2. افزایش فروش

۸- نسبت دوره پرداخت بدهی‌ها

دوره پرداخت بدهی‌ها یکی دیگر از نسبت‌های کارایی است که متوسط زمان بازپرداخت بدهی‌های شرکت به تامین‌کنندگان را نشان می‌دهد. به زبان ساده این نسبت نشان می‌دهد که چند روز طول می‌کشد تا شرکت بدهی‌های خود را پرداخت کند. فرمول نسبت دوره پرداخت بدهی‌ها مطابق شکل زیر است.

میانگین حساب‌های پرداختنی نیز با توجه به ابتدا و انتهای دوره محاسبه می‌شود.

چطور نسبت دوره پرداخت بدهی‌ها در بورس را تحلیل کنیم؟

هر چه نسبت دوره پرداخت بدهی‌ها کوتاه‌تر باشد بدین معنی است که شرکت زودتر بدهی خود را پرداخت کرده است. در واقع شرکت بیشتر به سمت خرید نقدی متمایل شده است که این خود فشار مضاعفی به شرکت از نظر نقدینگی وارد خواهد کرد.

بررسی مثال نحوه محاسبه دوره پرداخت بدهی‌ها در سهام شرکت زغال سنگ پرورده طبس

در ادامه ، با استفاده از صورت‌های مالی سالانه (۱۴۰۱) نماد «کزغال» نحوه محاسبه دوره پرداخت بدهی‌ها را توضیح داده و ادامه محاسبات در سالهای قبلی را به شما می‌سپاریم.

بهتر است علاوه بر محاسبه نسبت‌های مالی و سایر موارد مربوط به تحلیل فاندامنتال از تحلیل تکنیکال سهام کزغال نیز استفاده کرده تا بهترین نقاط ورود و خروج برای معامله کردن را بیابید.

در این مقاله به نسبت‌ فعالیت در بورس که کارایی و عملکرد شرکت‌ها در نحوه مدیریت را نشان می‌دهد، پرداختیم. به این امید که بتوانید در تحلیل فاندامنتال خود از آنها استفاده کرده و بهترین نتایج ممکن را در بازار سرمایه ایران به دست بیاورید.

پیشنهاد می‌کنیم جهت آشنایی بیشتر با تحلیل فاندامنتال از مقالات زیر نیز استفاده کنید.

• آموزش کامل تحلیل بنیادی | تحلیل فاندامنتال به زبان ساده
• حاشیه سود عملیاتی چیست؟
• نسبت P/B‌ در بورس چیست و نحوه استفاده از آن چگونه است؟
• نسبت PEG (قیمت به درآمد به نرخ رشد) در بورس چیست؟
• نسبت P/S یا قیمت به فروش در بورس چیست؟ و چگونه محاسبه می‌شود؟
• نسبت P/NAV و نحوه استفاده از آن در بورس

سوالات متداول

۱- نسبت فعالیت چیست؟

نسبت فعالیت یک از انواع نسبت‌های مالی در بورس است که کارایی روشهای به کارگرفته شده در مدیریت دارایی شرکتهای بورسی را نشان می‌دهد.

۲- تجزیه و تحلیل نسبت‌های فعالیت چگونه است؟

تحلیل نسبت‌های فعالیت عمدتا با مقایسه اعداد به دست آمده در یک شرکت طی دوره‌های متوالی یا مقایسه این اعداد با نتایج به دست آمده از سایر نمادهای همگروه صورت می‌گیرد.

لینک کوتاه مقاله: https://amoozesh-boors.com/i/ar