تعریف توسعه اقتصادی معادل این جمله است؛ شرایطی که منجر به افزایش سطح کیفیت زندگی انسان‌ها در یک جامعه می‌شود. توسعه اقتصادی مفهومی گسترده‌تر از رشد اقتصادی است.
برای سنجش میزان توسعه اقتصادی، انواع شاخص‌های توسعه اقتصادی شامل شاخص توسعه انسانی (HDI)، شاخص FGT، شاخص برابری قدرت خرید و ... استفاده می‌شوند. هر کدام از این شاخص‌ها نمودار بخشی از فرآیند توسعه اقتصادی در جوامع هستند. بنابراین آشنایی با مجموعه‌ای از این شاخص‌ها می‌تواند درک بهتری از سطح رفاه مردم به دست دهد.
رشد اقتصادی (Economic Growth) به معنای افزایش تولید کالاها و خدمات یک کشور در یک بازه زمانی معین است. رشد اقتصادی که یکی از متغیرهای مهم اقتصاد کلان است با شاخص تولید ناخالص داخلی یا GDP اندازه گیری می‌شود. شاخص GDP، ارزش پولی تمام کالاها و خدمات تولید شده در یک در یک زمانی معین (مثلا یک ساله) را نشان می‌دهد. با این حال مفهوم توسعه اقتصادی با رشد اقتصادی متفاوت است.
توسعه اقتصادی (Economic Development) مفهومی است که طی آن رفاه اقتصادی و کیفیت زندگی مردمان یک کشور افزایش می‌یابد. مفهوم توسعه اقتصادی از دیدگاه اقتصاددانان و جامعه‌شناسان متفاوت است به طوری که در ابتدا گروه اول این مفهوم را با رشد اقتصادی می‌سنجیدند و گروه دوم به به ایجاد تغییرات و نوسازی‌های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی تاکید داشتند. به طور کلی، توسعه اقتصادی به معنای افزایش حق انتخاب مردم و افزایش پایدار در استاندارد زندگی آنهاست.
به طور معمول اصطلاح استاندارد زندگی (Standard of Living) با درآمد سرانه که از تقسیم تولید ناخالص داخلی یا GDP بر جمعیت کشور به دست می‌آید، سنجیده می‌شود. این محاسبه، میانگین درآمد ملی را به ازای هر فرد نشان می‌دهد اما نیازی نیست اقتصاددان باشید تا متوجه این نکته شوید که درآمد حاصل از تولید ناخالص داخلی به طور مساوی میان مردم تقسیم نشده است.
بنابراین استاندارد زندگی چیزی جز یک شاخص کمی اقتصادی نیست و نمی‌تواند کیفیت زندگی افراد مختلف را در یک کشور نشان دهد.
مفهوم توسعه اقتصادی از معیار دیگری به نام سطح زندگی (Level of Living) استفاده می‌کند که بهتر از مفهوم «استاندارد زندگی» می‌تواند کیفیت اقتصادی-اجتماعی زندگی مردم را تعیین کند. شاخص مورد استفاده در این بخش، شاخص توسعه انسانی یا HDI است. این شاخص بر اساس ترکیب درآمد تولید ناخالص ملی سرانه، امید به زندگی و تحصیلات طراحی شده و افزایش آن نشان از توسعه اقتصادی کشورها دارد.
در خصوص تفاوت رشد اقتصادی و توسعه اقتصادی می‌توان گفت رشد اقتصادی (Economic Growth) میزان تولید و ارزش پولی حاصل از فعالیت‌های تولیدی در یک کشور را با شاخص‌های کمی یا عددی نشان می‌دهد، در حالی که توسعه اقتصادی (Economic Development) به معنای ارتقای سطح کیفی زندگی مردم در همان جامعه است که برای اندازه گیری آن باید از شاخص‌های کیفی استفاده کرد.
|
رشد اقتصادی |
توسعه اقتصادی |
|
مفهوم کمی (عددی) |
مفهوم کیفی |
|
قابلیت کاهش در آن وجود دارد. (GDP منفی) |
قابلیت کاهش در آن به راحتی امکان‌پذیر نیست (نمی‌توان متغیرهایی مانند تحصیلات مردم را کاهش داد). |
|
شاخص GDP و GNP |
شاخص HDI |
|
امکان افزایش در کوتاه‌مدت |
امکان افزایش در بلندمدت |
۱- شاخص درآمد سرانه
شاخص درآمد سرانه (Per capita income) یکی از انواع شاخص‌های رشد اقتصادی است که از تقسیم تولید ناخالص داخلی (GDP) بر جمعیت یک کشور به دست می‌آید. همان طور که پیشتر در خصوص آن صحبت کردیم، درآمد سرانه نمی‌تواند شاخص مناسبی برای نشان دادن توسعه اقتصادی کشورها باشد.
۲- شاخص برابری قدرت خرید (PPP)
شاخص برابری قدرت خرید (Purchasing power parities) نوعی نرخ تبدیل ارز است که سعی می‌کند با حذف تفاوت قیمت ارزهای کشورهای مختلف جهان، قدرت خرید آنها را برابر کند. در این شاخص با استفاده از نرخ تبادل ارزها، مقدار تولید ناخالص داخلی کشورهای مختلف با ارزهای متفاوت به یک ارز رایج تبدیل می‌شود.
۳- شاخص سرانه درآمد ناخالص ملی (GNI per capita)
شاخص سرانه درآمد ناخالص ملی از تقسیم درآمد ناخالص ملی (GNI) بر جمعیت یک کشور به دست می آید. شاخص GNI نیز خود از جمع شاخص تولید ناخالص داخلی و درآمد خالص دریافتی از خارج کشور و کسرِ درآمد خالصی که بایستی به کشورهای خارجی پرداخته شود، محاسبه می‌شود. شاخص درآمد ناخالص ملی سرانه در نهایت برای محاسبه شاخص HDI که مهمترین شاخص توسعه اقتصادی است، استفاده می‌شود.
۴- شاخص توسعه انسانی (HDI)
شاخص توسعه انسانی (Human Development Index) پرکاربردترین شاخص توسعه اقتصادی است که سازمان‌های معتبری در جهان از آن برای تعیین میزان توسعه اقتصادی کشورها استفاده می‌کنند. همان طور که در شکل زیر مشاهده می‌کنید شاخص HDI از سه بخش تشکیل شده است:
در سال ۲۰۱۵، نمونه دیگری از این شاخص به وجود آمد که بُعد چهارمی تحت عنوان وضعیت آزادی‌های مدنی و سیاسی به آن اضافه و تحت عنوان AHDI (Augmented Human Development Index) نامگذاری شد.
۵- شاخص رفاه Ahluwalia-Chenery (ACWI)
شاخص رفاه Ahluwalia-Chenery یکی دیگر از انواع شاخص‌های توسعه اقتصادی و روشی برای اندازه گیری فقر مطلق است که وزن بیشتری را به افراد کم درآمد جامعه اختصاص می‌دهد. فقر مطلق بدین معنی است که افراد، قادر به تامین نیازهای اساسی خود نیستند. در این شاخص، یک خط فقر بین المللی و بدون مرز وجود دارد که مستقل از سطح سرانه درآمد ملی عمل می‌کند. برای مثال، این خط در تمام کشورهای جهان معادل 1.9 دلار در روز ( با استفاده از معیار PPP) است. در نتیجه، فردی که در روز با کمتر از 1.9 دلار گذران زندگی می‌کند در زیر خط فقر قرار دارد.
۶- شاخص Foster-Greer-Thorbecke Index
شاخص FGT، یکی از شاخص‌های توسعه اقتصادی است که فقط بر درآمد خانوارها متمرکز است. این شاخص وزن بیشتری را به میزان فقر فقیرترین افراد اختصاص داده و با ترکیب فقر و نابرابری درآمد افراد، به عنوان یکی از شاخص‌های محبوب توسعه اقتصادی در نظر گرفته می‌شود.
توسعه اقتصادی مفهومی است که سعی می‌کند با استفاده از شاخص‌های بسیاری در باب موضوعات مختلفی چون فقر، آزادی، نابرابری اجتماعی، کشاورزی و ... سطح کیفی و رفاه مردم یک جامعه را بسنجد. به دلیل تعداد بالای این موضوعات در ادامه به صورت خلاصه بدان‌ها اشاره می‌کنیم.
توسعه اقتصادی مفهومی نسبتا جدید است که در اواسط قرن بیستم میلادی ظهور کرد. پس از جنگ جهانی دوم، آمریکا سرمایه زیادی را صرف عملیات بازسازی متحدان جنگ زده خود کرد. این کمک‌ها که با نام «طرح مارشال» شناخته می‌شد، اقتصاددانان را واداشت تا به پاسخ این پرسش بپردازند؛ چطور می‌توان کیفیت یک سیستم اجتماعی-اقتصادی را افزایش داد؟
۱- در دهه ۱۹۵۰، اولین تئوری‌های توسعه اقتصادی شکل گرفت. در این تئوری‌ها، اقتصاددانان به مراحل مختلف رشد اقتصادی توجه کرده و متوجه شدند که هر مرحله، جنبه کیفی متفاوتی دارد.
۲- سپس مدل‌های پیچیده‌تری از توسعه اقتصادی به وجود آمد که نقش سرمایه انسانی و نیروی کار را چه در معیارهای رشد کمی و چه در ویژگی‌های کیفی ساختارها و الگوهای اقتصاد بررسی کرد.
۳- در دهه‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰، در یک بازه کوتاه‌مدت تئوری‌های توسعه اقتصادی بر قدرت بنیادگرایی بازار متمرکز شدند و انتظار داشتند که بازار آزاد (از جمله تجارت بین المللی) رفاه اجتماعی-اقتصادی جامعه را افزایش دهد.
۴- بر اساس کتاب توسعه اقتصادی نوشته مایکل تودورا و استفان اسمیت (چاپ سال 2020 )، توسعه اقتصادی فرآیند بلندمدت بهبود کیفیت زندگی انسان‌ها و قابلیت‌هایشان از طریق افزایش سطح زندگی، عزت نفس و آزادی افراد است.
از جمله اهداف توسعه اقتصادی که در راستای عدالت اجتماعی هستند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
با این حال، اهداف کشورهای مختلف از توسعه اقتصادی متفاوت است.
برنامه پیشرفت و توسعه ملل متحد (UNDP) که وابسته به سازمان ملل است، بزرگترین مرجعی است که توسعه اقتصادی کشورها را رصد کرده و سعی در کمک کردن به افزایش توسعه در کشورهای جهان دارد. این سازمان، کشورهای جهان را از لحاظ توسعه اقتصادی رتبه‌بندی کرده و در این راه از شاخص توسعه انسانی (HDI) استفاده می‌کند.
در جدول زیر، بر اساس آخرین آمار منتشر شده در وب سایت UNDP (که مربوط به سال 2021 میلادی است) ۳۰ کشوری که بیشترین توسعه اقتصادی را داشته‌اند، نشان داده شده است.
|
کشورها |
شاخص (HDI) |
|
سوئیس |
0.962 |
|
نروژ |
0.961 |
|
ایسلند |
0.959 |
|
هنگ کنگ (چین) |
0.952 |
|
استرالیا |
0.951 |
|
دانمارک |
0.948 |
|
سوئد |
0.947 |
|
ایرلند |
0.945 |
|
آلمان |
0.942 |
|
هلند |
0.941 |
|
فنلاند |
0.940 |
|
سنگاپور |
0.939 |
|
بلژیک |
0.937 |
|
نیوزیلند |
0.937 |
|
کانادا |
0.936 |
|
لیختن‌اشتاین |
0.935 |
|
لوکزامبورگ |
0.930 |
|
انگلستان |
0.929 |
|
ژاپن |
0.925 |
|
کره جنوبی |
0.925 |
|
آمریکا |
0.921 |
|
اسرائیل |
0.919 |
|
مالت |
0.918 |
|
اسلوونی |
0.918 |
|
اتریش |
0.916 |
|
امارات متحده عربی |
0.911 |
|
اسپانیا |
0.905 |
|
فرانسه |
0.903 |
|
قبرس |
0.896 |
در این رتبه بندی، کشور ایران با عدد 0.774 در شاخص HDI، در رتبه ۷۶ از منظر توسعه اقتصادی جای گرفته است.
موضوع توسعه اقتصادی ایران با استفاده یک الگوی پیشنهادی و بر مبنای مفهوم توسعه پایدار شکل گرفته است. توسعه پایدار، علاوه بر مفهوم عام توسعه و ساختار اقتصادی، ملاحظات زیست محیطی و بین نسلی را به منظور پایداری توسعه در بلندمدت در نظر می‌گیرد.
ایران کشوری در حال توسعه است که در برخی از ویژگی‌های توسعه همچون شرایط کسب و کار، بی‌ثباتی سیاسی، ثبات اقتصاد کلان، حمایت از حق ثبت اختراع و ... کمتر از میانگین جهانی قرار دارد.
توسعه اقتصادی در ایران بر مبنای مفهوم توسعه پایدار به سه دسته شاخص‌های اجتماعی، شاخص‌های محیطی و شاخص‌های اقتصادی تقسیم می‌شود. در جدول زیر، موضوعات مربوط به هر کدام از شاخه‌های توسعه اقتصادی نشان داده شده است.
|
شاخص اجتماعی |
|
|
۱- شاخص برخورداری |
فقر و نابرابری بهداشت و امنیت غذایی |
|
۲- شاخص نیروی انسانی |
جمعیت آموزش |
|
۳- شاخص نهادی |
حکمرانی توسعه سیاسی |
|
شاخص محیطی |
|
|
۱- اکوسیستم و منابع طبیعی |
|
|
۲- آب |
|
|
۳- کشاورزی |
|
|
شاخص اقتصادی |
|
|
۱- شاخه زیربنایی |
زیرساخت‌های شهری و روستایی حمل و نقل انرژی |
|
۲- شاخص کلان اقتصادی |
رشد اقتصادی تجارت خارجی |
|
۳- الگوهای تولید و مصرف |
|
در این مقاله به مفهوم توسعه اقتصادی پرداخته و دانستیم که بهبود کیفیت زندگی مردمان یک جامعه نشانی از توسعه است و نمی‌توان صرفا با شاخص‌های کمی رشد اقتصادی به محاسبه میزان توسعه اقتصادی پرداخت. به همین منظور، شاخص‌های توسعه اقتصادی متفاوتی به وجود آمده که یکی از مهمترین و پرکاربردترین آنها، شاخص توسعه انسانی (HDI) است.
در پایان پیشنهاد می‌کنیم از مقالات زیر جهت تسلط به سایر موضوعات اقتصاد کلان مورد نیاز سرمایه گذاری در بازارهای مالی استفاده کنید.
از جمله شاخص‌های توسعه اقتصادی می‌توان به شاخص درآمد سرانه، شاخص برابری قدرت خرید، شاخص توسعه انسانی، شاخص GFT، شاخص درآمد پایدار و سایر شاخص‌هایی که به صورت جداگانه مسائل زیست محیطی، فقر، آزادی، تحصیلات و ... را بررسی می‌کنند، اشاره کرد.
مفهوم توسعه (Development) به معنای گسترش سیستم اجتماعی-اقتصادی برای رفع نیازهای بشر و بهبود کیفیت زندگی آنها است. مفهوم توسعه، گسترده‌تر از رشد اقتصادی است. به بیان دیگر، رشد اقتصادی الزاما موجب توسعه کشورها یا توسعه اقتصادی آنها نخواهد شد. در دوران مدرن، نظریه‌های مختلفی در باب توسعه و توسعه اقتصادی وجود دارد اما ایده اصلی همه آنها رشد کیفیت زندگی تمام انسان‌ها در جهان است.
شاخص‌های مختلف اجتماعی، زیست محیطی و اقتصادی برای سنجش توسعه وجود دارند. پرکاربردترین شاخص توسعه اقتصادی در جهان، شاخص توسعه انسانی یا HDI است که از سه حوزه طول عمر، تحصیلات مردم و استاندارد زندگی (که با سرانه درآمد تولید ناخالص ملی اندازه گیری می‌شود) تشکیل شده است.
لینک کوتاه: https://amoozesh-boors.com/i/ede
کد بازیابی به ایمیل و شماره موبایل ارسال شد
این کد حداکثر 5 دقیقه اعتبار دارد
