هزینه فرصت در سرمایه‌گذاری چیست و چگونه محاسبه می‌شود؟

هزینه فرصت (Opportunity cost)، نشان‌دهنده مزایای بالقوه‌ای است که فرد با انتخابِ نوعِ سرمایه‌گذاری، کسب و کار و ... نسبت به گزینه جایگزینِ دیگری که می‌توانست از آن استفاده کند، از دست داده است.

از آنجایی که منابع مالی و زمان محدود است، فرد سرمایه‌گذار نمی‌تواند از تمام گزینه‌های پیش رویش استفاده کند. بنابراین با انتخاب یک گزینه، مزایای گزینه دیگر را از دست می‌دهد. به این مزایا یا فرصت‌ها که در گزینه‌های جایگزین وجود دارد، هزینه فرصت گفته می‌شود. در ادامه توضیح هزینه فرصت به زبان ساده را در دستور کار خود قرار می‌دهیم.

هزینه فرصت چیست؟

هزینه فرصت یا Opportunity cost به معنای از دست دادن مزیت یا فرصتی است که در صورت انتخاب سایر گزینه‌های پیش‌روی فرد، امکان به دست آوردن آنها وجود داشت. به عبارت دیگر، زمانی که شما از بین دو فرصت، یکی را انتخاب می‌کنید، مزایای فرصت دوم را از دست خواهید داد. به همین دلیل به آن «هزینه فرصت از دست رفته» نیز گفته می‌شود.

هزینه فرصت هم در زندگی و هم در علم اقتصاد و سرمایه‌گذاری نقش بسیار مهمی دارد. در این ادامه با ذکر چند مثال، مفهوم هزینه فرصت را بیشتر توضیح خواهیم داد.

مثالی از هزینه فرصت در زندگی

هزینه فرصت تنها به تصمیمات مالی و سرمایه‌گذاری مربوط نمی‌شود. در واقع این مفهوم در تمام تصمیمات روزانه ما نقش دارد؛ هر ثانیه که برای انجام یک کار خاص اختصاص می‌دهید، می‌توانست صرف انجام یک فعالیت دیگر شود.

1. یک دانش آموز در شب امتحان به جای مطالعه، سه ساعت زمان و 60 هزار تومان پول را به دیدن یک فیلم در سینما اختصاص می‌دهد. در این مورد، هزینه فرصت زمانی است که می‌توانست صرف مطالعه شود یا پولی است که می‌توانست صرف خرید یک کتاب یا یک شی دیگر شود.
2. کشاورزی که تصمیم ‌می‌گیرد از بین محصولات مختلف در زمین خود گندم بکارد، فرصت کاشت سایر محصولات و یا حتی اجاره دادن زمین یا تجهیزات مزرعه را از دست می‌دهد. در این مورد، هزینه فرصت برابر است با کاشت سایر محصولات یا اجاره دادن زمین.

مثالی از هزینه فرصت در سرمایه‌گذاری

فرض کنید خانم سعیدی یک سرمایه ۱۰۰ میلیون تومانی در اختیار داشته و قصد دارد از بین گزینه‌های دلار و طلا، یکی را با هدف کسب بیشترین بازدهی انتخاب کند. او پس از تحلیل خود از این بازارها، سرمایه‌گذاری در دلار را انتخاب می‌کند.

پس از گذشت یک ماه، خانم سعیدی به این فکر می‌افتد که اگر به جای دلار در بازار طلا سرمایه‌گذاری کرده بود، چقدر بازدهی نصیب او می‌شد. بازدهی این دو بازار طی این مدت، به قرار زیر است:

• دلار = 5%
• طلا = 10%

بازدهی خانم سعیدی از بازار دلار معادل 5 میلیون تومان است اما اگر او سرمایه‌گذاری در طلا را انتخاب کرده بود، 10 میلیون سود به دست می‌آورد. بنابراین، خانم سعیدی هزینه فرصتی معادل 5 میلیون تومان را از دست داده است.

فرمول هزینه فرصت چیست؟

فرمول هزینه فرصت برابر است با تفاوت بیشترین بازدهی سایر سرمایه‌گذاری‌های انتخاب نشده و بازدهی سرمایه‌گذاری انتخاب شده.

نحوه محاسبه هزینه فرصت چگونه است؟

جهت محاسبه هزینه فرصت در سرمایه‌گذاری از فرمول بالا استفاده می‌شود. برای مثال فرض کنید شما سه گزینه سرمایه‌گذاری در اختیار داشته اید:

1. خرید سهام خمحرکه
2. خرید اوراق مشارکت
3. خرید واحدهای صندوق طلا

شما از بین این ۳ گزینه، خرید صندوق طلا را انتخاب می‌کنید. حالا پس از گذشت ۳ ماه، بازدهی سایر گزینه‌های سرمایه‌گذاری را مشاهده کنید.

گزینه سرمایه‌گذاری	بازدهی
سهام خمحرکه	30%
اوراق مشارکت	2%
صندوق طلا	15%

 

با توجه به فرمول هزینه فرصت، بازدهی بیشترین سرمایه‌گذاری (30٪) را از سرمایه‌گذاری انتخابی (15٪) کم می‌کنیم. در نتیجه هزینه فرصت در این مثال معادل 15 درصد است. اگر سرمایه شما در این سرمایه‌گذاری برابر ۱۰ میلیون تومان باشد، هزینه از دست رفته سرمایه‌گذاری شما معادل ۱ میلیون و پانصد هزار تومان خواهد بود.

هزینه فرصت در سرمایه‌گذاری بایستی در کنار مفاهیمی همچون تورم و ریسک در نظر گرفته شود.

رابطه تورم و هزینه فرصت در سرمایه‌گذاری

مفهوم هزینه فرصت در سرمایه‌گذاری به خصوص در اقتصادهایی که نرخ تورم در آنها بالا و رو به افزایش است، اهمیتی دو چندان می‌یابد. در کشور ایران به دلیل رشد روزافزون تورم، ارزش پول ملی هر روز کم و کمتر می‌شود. بنابراین سرمایه‌گذاران باید با دقت هر چه تمام‌تر، گزینه‌های مختلف سرمایه‌گذاری را بررسی کرده و از میان آنها، گزینه‌ای که احتمال کسب بیشترین بازدهی از آن می‌رود را انتخاب کنند.

• با مراجعه به انجمن خبرگان سرمایه‌گذاری در ایران می‌توانید از سرمایه‌گذاری در تمام بازارهای داخلی ایران و کسب بیشترین بازدهی برخوردار شوید. کارشناسان این انجمن هر هفته بازارهای بورس، طلا و سکه، خودرو، مسکن و دلار را تحلیل کرده و بهترین زمان خرید و فروش در این بازارها را در اختیار اعضای خود قرار می‌دهند.

اهمیت هزینه فرصت در شرایط تورمی با این مثال بیشتر برایتان روشن خواهد شد. اگر در زمانی که نرخ تورم 45 درصد و نرخ بازدهی در بازار طلا معادل 100 درصد باشد، پول خود را با نرخ سود 25 درصد در یک سپرده بانکی نگهداری کنید، هزینه فرصت به نوعی معنای خود را از دست می‌دهد چون این عمل شما معادل ضرر 20 درصدی (20-45) است و هیچ بازدهی‌ای حاصل نشده تا بتوان هزینه فرصت آن را با سایر گزینه‌ها مقایسه کرد.

رابطه ریسک و هزینه فرصت در سرمایه‌گذاری

از آنجایی که در سرمایه‌گذاری، ریسک و بازدهی رابطه‌ای مستقیم با یکدیگر دارند، مفهوم هزینه فرصت را از دیدگاه سرمایه‌گذار تغییر می‌دهند. برای مثال سرمایه‌گذاری که سطح ریسک پذیری پایینی داشته، ترجیح می‌دهد به جای خرید سهام با ریسک بالا و احتمال بازدهی 100 درصدی، خرید صندوق درآمد ثابت با ریسک بسیار پایین و احتمال بازدهی 23 درصدی را انتخاب کرده و هزینه فرصت را در این مورد نادیده بگیرد.

تفاوت ریسک و هزینه فرصت به معنا و کاربرد آنها مربوط می‌شود. ریسک، تفاوت میان بازدهی مورد انتظار و بازدهی به دست آمده از یک سرمایه‌گذاری است که احتمال از دست دادن تمام یا بخشی از سرمایه اولیه نیز در آن وجود دارد اما هزینه فرصت، تفاوت بازدهیِ کنونی یک سرمایه‌گذاری با بازدهی یک سرمایه‌گذاری دیگر را نشان می‌دهد.

رابطه هزینه غیرقابل بازگشت و هزینه فرصت

جهت درک رابطه هزینه غیر قابل بازگشت یا هزینه غرق شده (Sunk Cost) و هزینه فرصت باید با مفهوم هر دو اصطلاح آشنا شوید. هزینه غیرقابل بازگشت به هزینه‌ای گفته می‌شود که در یک پروژه خرج شده است. اگر پروژه با شکست مواجه شود، جبران این هزینه غرق شده یا نابود شده، ممکن نیست.

بنابراین می‌توان گفت:

در این رابطه، فرد ممکن است به دلیل زمان و سرمایه‌ای که در این پروژه یا سرمایه‌گذاری صرف کرده (و البته بخشی از کاملا نابود شده است) از ادامه دادن به آن دست برندارد و سایر سرمایه‌گذاری‌های جایگزین با بازدهی مناسب را نیز از دست بدهد.

هزینه فرصت عدم فروش سهام ضررده در بورس

تمایل به ادامه سرمایه‌گذاری پس از متحمل شدن هزینه غیرقابل بازگشت را  می‌توان در سهام ضررده‌ای که سرمایه‌گذاران (بنا به دلایل روان‌شناختی خاص) حاضر به خروج از آن نیستند، مشاهده کرد. حتما شما نیز با این افراد مواجه شده‌اید که به انتظار برگشت قیمت نشسته و زمان زیادی را در ضرر می‌مانند. اگر سهام هیچ وقت به نقطه خرید آنها برنگردد و سر به سر نشوند، هزینه غیرقابل بازگشتی متحمل شده‌اند.

هزینه فرصت سهامدارانی که پس از ۲ سال به نقطه سر به سر رسیده و بالاخره سرمایه اولیه خود را به دست آورده‌اند، چیست؟ اگر در این مدت تورم افزایش یافته باشد، چه؟ آیا بهتر نبود این افراد نهایتا با ضرر 1 تا 10 درصدی از معامله خارج شده و سرمایه خود را به یک سهم دیگر یا یک بازار دیگر اختصاص می‌دادند؟

اگر این اتفاق در ایران بیفتد، سرمایه‌گذار دچار زیان شدیدی می‌شود چون این فرد نه تنها در این ۲ سال بازدهی به دست نیاورده بلکه به علت وجود تورم فزاینده، ارزش پول او کاهش یافته است.

محدودیت‌های هزینه فرصت

۱- اگر قصد محاسبه هزینه فرصت در زمان حال را دارید تا با استفاده از آن، نوع سرمایه‌گذاری مناسب را تشخیص دهید، باید محدودیت‌های تخمین برآوردهای بازدهی را نیز در نظر بگیرید. به زبان ساده احتمال درست نبودن پیش‌بینی سرمایه‌گذار از میزان بازدهی انواع روشهای سرمایه‌گذاری وجود دارد. بنابراین می‌توان گفت دقت هزینه فرصت در سنجش عملکرد گذشته بهتر از زمان حال است.

۲- میزان ریسک، فاکتوری است که امکان مقایسه دو گزینه سرمایه‌گذاری و محاسبه هزینه فرصت را در آنها دستخوش تغییر می‌کند.

۳- هزینه فرصت در اقتصاد خُرد، مفهومی است که می‌توان تا حدود زیادی آن را اندازه‌گیری کرد اما اندازه‌گیری دقیق هزینه فرصت در زندگی، انتخاب‌های شغلی و ... ممکن نیست.

محاسبه هزینه فرصت پیش از شروع سرمایه‌گذاری به کسب بازدهی شما از بازارهای مالی کمک خواهد کرد. بنابراین تلاش کنید دانش کافی جهت سنجش میزان سود احتمالی بازارهای مالی مورد علاقه خود را به دست بیاورید.

 

پیشنهاد می‌کنیم جهت آشنایی هر چه بیشتر با اصول سرمایه‌گذاری موفق، از مقالات زیر نیز استفاده کنید.

• بهترین سرمایه‌گذاری در ایران
• آشنایی با از معروف‌ترین سرمایه‌گذاران موفق دنیا
• سرمایه‌گذاری در مسکن بهتر است یا طلا؟
• سرمایه‌گذاری مستقیم و غیر مستقیم چیست و چه تفاوت‌هایی دارند؟
• سرمایه‌گذاری در بانک یا بورس؛ کدامیک را انتخاب کنیم؟

 

سوالات متداول

۱- مثالِ هزینه فرصت چیست؟

در پاسخ به پرسش هزینه فرصت چیست با مثال به آن پاسخ می‌دهیم. اگر به جای پذیرفتن یک شغل، ادامه تحصیل در دانشگاه را انتخاب کنید، درآمد شغل را به خاطر تحصیلات از دست خواهید داد. بنابراین هزینه فرصت ادامه تحصیل، از دست دادن درآمد است.

۲- هزینه فرصت چگونه محاسبه می‌شود؟

هزینه فرصت با کم کردن میزان بازدهی سودآورترین گزینه از بازدهی گزینه انتخاب شده، محاسبه می‌شود. البته در مواردی که به حوزه سرمایه‌گذاری مربوط نیست می‌توانید ارزش، زمان یا سایر پارامترهای مهم در مثال را از یکدیگر کم کنید.

 

لینک کوتاه: https://amoozesh-boors.com/i/oc